Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου...

Η 4η Φεβρουαρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης Εναντίον του Καρκίνου (UICC) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO).
Σκοπός αυτής της ημέρας είναι η ευρύτερη δυνατή ενημέρωση του κοινού, ώστε να ευαισθητοποιηθεί και να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την πρόληψη της ασθένειας.
Σύμφωνα με στοιχεία των δύο Διεθνών Οργανισμών, κάθε χρόνο, πάνω από 12 εκατομμύρια άνθρωποι, έχουν διαγνωστεί με κάποιας μορφής καρκίνο και 7,6 εκατομμύρια πεθαίνουν από κάποιας μορφής καρκίνου.
Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου, ενδεχομένως θα μπορούσε να μειωθεί μέχρι 40% αν υιοθετούνταν πλήρη μέτρα ανοσοποίησης και πρόληψης και αν συνδυάζονταν με αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως διακοπή του καπνίσματος, υγιεινή διατροφή, περιορισμό του αλκοόλ και μείωση της έκθεσης στον ήλιο.
Μπορούμε να προλάβουμε έναν στους τρεις καρκίνους με απλά μέτρα, όπως χάνοντας τα περιττά κιλά και πετώντας το τσιγάρο.
«Πιστεύουμε ότι μπορεί να προληφθεί περίπου το ένα τρίτο ή το ένα τέταρτο των καρκίνων», λέει ο καθηγητής και ακαδημαϊκός κ. Δ. Τριχόπουλος. «Το κάπνισμα δεσπόζει ως προληπτικό μέτρο, κυρίως για τον καρκίνο του πνεύμονα. Ακολουθούν οι ιοί (ηπατίτιδας Β και C και οι HPV, για τους καρκίνους του ήπατος οι πρώτοι, για τους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας, του αιδοίου, του ορθού και του φάρυγγα οι δεύτεροι).»
Η διατροφή παίζει ρόλο (όχι βέβαια τόσο όσο ελπίζαμε αρχικά) κυρίως στους καρκίνους παχέος εντέρου και μαστού. Από ελληνική έρευνα (Β. Μπενέτου), που δημοσιεύθηκε στο "British Medical Journal", έχει διαπιστωθεί ότι η μεσογειακή διατροφή μειώνει τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου κατά 10%. Εάν συνυπολογίσουμε και το θερμιδικό ισοζύγιο και την αποφυγή της παχυσαρκίας, το ποσοστό αυτό ανεβαίνει περίπου στο 15%».

«Κλειδί» οι αλλαγές στον τρόπο ζωής
«Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής (λάιφ στάιλ) μπορεί να έχουν σημαντικό αποτέλεσμα στην πρόληψη του καρκίνου», λέει η καθηγήτρια Ογκολογίας στην Κλινική Μάγιο στις ΗΠΑ κ. Ευανθία Γαλάνη. «Μεταξύ αυτών, η διακοπή του καπνίσματος και η προστασία των μη καπνιστών από το παθητικό κάπνισμα, απαγορεύοντας το τσιγάρο στους εσωτερικούς δημόσιους χώρους, είναι τα πιο σημαντικά και αποδεδειγμένα μέτρα πρόληψης, δεδομένης της πολύ υψηλής συχνότητας και θνησιμότητας του καρκίνου του πνεύμονα σε άνδρες και γυναίκες».
Η κ. Γαλάνη προσθέτει: «Άλλα προληπτικά μέτρα τρόπου ζωής περιλαμβάνουν χρήση αντηλιακού με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 20 (ιδεωδώς 30), για την πρόληψη του καρκίνου του δέρματος και της φονικής μορφής του, του μελανώματος. Ορισμένες προληπτικές εξετάσεις, όπως η κολονοσκόπηση από την ηλικία των 50 ετών (ή νωρίτερα για ομάδες υψηλού κινδύνου), μπορούν να μειώσουν τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου, επιτρέποντας τη διάγνωση και την έγκαιρη αφαίρεση προκαρκινικών πολυπόδων».
Τέλος, σύμφωνα με την κ. Γαλάνη, «ορισμένα αντιιικά εμβόλια, όπως το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β και το πρόσφατο εμβόλιο κατα των ιών παπιλόμα (HPV) μπορούν επίσης να προλάβουν την ανάπτυξη του ηπατοκυτταρικού καρκίνου και του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, οι οποίοι σχετίζονται με τη χρόνια ηπατίτιδα Β και τη μόλυνση από τους HPV ιούς αντίστοιχα».
Aρκετά αισιόδοξη είναι η αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας κ. Παγώνα Λάγιου: «Σήμερα, είναι δυνατό να προληφθεί σημαντικό ποσοστό της άκαιρης θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες. Εκτιμάται ότι η συστηματική εφαρμογή μέτρων πρωτογενούς πρόληψης μπορεί να μειώσει την άκαιρη θνησιμότητα από κακοήθεις νεοπλασίες έως και κατά ένα τρίτο. Δυνητικά, μεγαλύτερη είναι η συμβολή της πρωτογενούς πρόληψης, που συνίσταται στην αποφυγή έκθεσης στους τεκμηριωμένους αιτιολογικούς παράγοντες, αλλά υπάρχει και αναμφισβήτητη συμβολή από τη δευτερογενή πρόληψη, που επικεντρώνεται στην προσυμπτωματική διάγνωση και τη συνακόλουθη έγκαιρη αντιμετώπιση αρκετών μορφών καρκίνου».
Ο τρόπος ζωής είναι πολύ σημαντικός για την εμφάνιση ή την αποφυγή καρκίνου. Αυτό τονίζει ο καθηγητής Θεραπευτικής κ. Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος και εξηγεί: «Ο καρκίνος οφείλεται στην αλληλεπίδραση γενετικού υλικού και περιβάλλοντος. Η επιβάρυνση στο γενετικό υλικό μπορεί έμμεσα να διαφαίνεται με αυξημένη επίπτωση περιστατικών καρκίνου στην οικογένεια. »
Το περιβάλλον, που μπορεί να συγκεκριμενοποιηθεί σε δύο βασικούς παράγοντες _ κάπνισμα και διατροφή (κυρίως αποφυγή της παχυσαρκίας) _ διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στη μείωση ή αύξηση των περιστατικών καρκίνου. Αν ιδεατά μπορούσε να μην υπάρχει κάπνισμα, η εμφάνιση καρκίνων ή θανάτων από καρκίνο θα είχε μειωθεί κατά 30-50%. Και όταν η δείκτης μάζας σώματος είναι πάνω από 30, αυξάνονται κατά πολύ οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου, όχι μόνο του γαστρεντερικού».

Ποιοι καρκίνοι προλαμβάνονται
Ποιοι καρκίνοι προλαμβάνονται; «Κατ' εξοχήν προληπτός, έως και περισσότερο από 80% των περιπτώσεων και θανάτων, είναι ο καρκίνος του πνεύμονα, για τον οποίο ο σημαντικότερος αιτιολογικός παράγοντας είναι το κάπνισμα και, σε κάποιον βαθμό, το παθητικό κάπνισμα», απαντά η κ. Λάγιου.
«Σε μεγάλο βαθμό προληπτοί είναι οι καρκίνοι του ήπατος και του τραχήλου της μήτρας, αφού υπάρχουν εμβόλια κατά του ιού της ηπατίτιδας Β και ορισμένων τύπων του ιού του ανθρώπινου θηλώματος, οι οποίοι αποτελούν σημαντικές αιτίες των αντίστοιχων καρκίνων. Λοιμογόνος παράγοντας, το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, έχει ενοχοποιηθεί και για τον καρκίνο του στομάχου, αλλά δεν υπάρχει σχετικό εμβόλιο».
Άλλο μέτρο πρωτογενούς πρόληψης είναι η αποφυγή έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία, που συμβάλλει στην ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος και του κακοήθους μελανώματος. Σημαντική είναι και ελαχιστοποίηση της έκθεσης σε ορισμένους χημικούς παράγοντες του επαγγελματικού περιβάλλοντος (π.χ. αμίαντος, ορισμένες χρωστικές κ.ά.), που συμβάλλουν στην ανάπτυξη κυρίως καρκίνων του πνεύμονα, της ουροδόχου κύστης και του δέρματος.

«Καρκινογόνες» και «αντικαρκινικές» τροφές
Παράγοντες της διατροφής έχουν επίσης ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση καρκίνου. «Η παχυσαρκία αποτελεί τον σημαντικότερο διατροφικό στόχο της τελευταίας έκθεσης της Διεθνούς Ένωσης Έρευνας Καρκίνου, καθώς αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης του μετεμμηνοπαυσιακού καρκίνου του μαστού και των καρκίνων του ενδομητρίου, του νεφρού, του ήπατος και της χοληδόχου κύστης», τονίζει η κ. Λάγιου.
«Η υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών συμβάλλει στην ανάπτυξη των καρκίνων του ανώτερου αναπνευστικού και πεπτικού συστήματος (στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, φάρυγγα, οισοφάγου), του μετακιρρωτικού καρκίνου του ήπατος και του καρκίνου του μαστού. Η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών ενδέχεται να συμβάλλει σε μικρό βαθμό στην προστασία από ένα ευρύ φάσμα κακοήθων νεοπλασιών».
Πρόσφατες ξένες μελέτες μιλούν για νέες «αντικαρκινικές» τροφές: δύο νέες μελέτες σε πειραματόζωα, οι οποίες δημοσιεύθηκαν πρόσφατα στην Επιθεώρηση «Cancer Prevention Research», δείχνουν ότι τα ρόδια προστατεύουν από τους καρκίνους του μαστού, ενώ επιβραδύνουν την ανάπτυξη του καρκίνου του προστάτη.
Δύο μελέτες επίσης από το «National Institute of Environmental Health Sciences» των ΗΠΑ, που παρουσιάσθηκαν πρόσφατα στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας για την Έρευνα του Καρκίνου, δείχνουν ότι η πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά διατροφή (κυρίως ψάρια) και σελήνιο (φυτικές τροφές) μειώνει σημαντικά τις πιθανότητες για εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου.
Ακόμα, μια μελέτη από το Κέντρο Μελέτης του Καρκίνου Cork στην Ιρλανδία, η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στη «Bρετανική Επιθεώρηση Καρκίνου», βρήκε ότι μια ουσία που υπάρχει στο μπαχαρικό κάρυ (η κουρκουμίνη), σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα. Και μια νέα μελέτη από το Ιατρικό Πανεπιστήμιο Shan της Ταϊβάν δείχνει ότι το πράσινο τσάι προσφέρει εν μέρει προστασία από τον καρκίνο του πνεύμονα ακόμα και σε καπνιστές, μειώνοντας κατά πέντε φορές τις πιθανότητες για ανάπτυξη αυτού του καρκίνου στους μη καπνιστές και κατά δώδεκα φορές στους καπνιστές.
«Δεν υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για οποιοδήποτε συγκεκριμένο τρόφιμο», σχολιάζει πάντως η κ. Λάγιου. «Αντίθετα, υπάρχουν ισχυρά δεδομένα που στοιχειοθετούν τα οφέλη από την προσήλωση στην παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή. Επίσης, η σωματική άσκηση παρέχει κάποιον βαθμό προστασίας έναντι των καρκίνων του παχέος εντέρου, του μαστού, του προστάτη και ενδεχομένως και άλλων εντοπίσεων».
Μία πρόσφατη μελέτη μάλιστα από ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Ντιουκ, η οποία δημοσιεύθηκε στην Αμερικανική Επιθεώρηση Ουρολογίας, δείχνει ότι οι άνδρες που γυμνάζονται ήπια έχουν κατά 67% λιγότερες πιθανότητες να διαγνωσθούν με καρκίνο του προστάτη.
Ορισμένες φαρμακευτικές ουσίες, τέλος, όπως η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης μετά την εμμηνόπαυση, έχουν συσχετιστεί με ορισμένες κακοήθεις νεοπλασίες, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του μαστού (όπως έδειξε η μεγάλη μελέτη Women's Initiative Study το 2002).
Έρευνα, που παρουσιάσθηκε στο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Έρευνας για τον Καρκίνο τον περασμένο Δεκέμβριο, έδειξε ότι η μείωση των ορμονικών θεραπειών υποκατάστασης το 2003 έφερε πτώση στη συχνότητα του καρκίνου του μαστού στις ΗΠΑ περίπου κατά 3%. «Η χρήση των ουσιών αυτών θα πρέπει να γίνεται με συνεκτίμηση των δυνητικών ωφελειών και κινδύνων και επίβλεψη του θεράποντος γιατρού», συμβουλεύει η κ. Λάγιου.

Οι προληπτικές εξετάσεις
Ορισμένα μέτρα δευτερογενούς πρόληψης θεωρούνται αποδεδειγμένης αποτελεσματικότητας. Σε αυτά περιλαμβάνονται:
_ O μαστογραφικός έλεγχος για τον καρκίνο του μαστού.
_ Το τεστ Παπανικολάου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
_ H κολονοσκόπηση για τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
_ Kατά πολλούς ερευνητές, ο έλεγχος του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) για τον καρκίνο του προστάτη.
«Η συστηματική εφαρμογή μέτρων δευτερογενούς πρόληψης εκτιμάται ότι μπορεί να μειώσει την άκαιρη θνησιμότητα από τους καρκίνους αυτούς κατά το ένα τέταρτο για τον καρκίνο του μαστού, ένα τρίτο για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και κατά 50% για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ενώ οι εκτιμήσεις για τον καρκίνο του προστάτη ποικίλλουν», μας πληροφορεί η κ. Λάγιου.
Και ο κ. Δημόπουλος προσθέτει: «Στις ΗΠΑ, όπως και πιθανώς σε όλο τον δυτικό κόσμο, παρατηρείται μείωση θνητότητας θανάτων από παχύ έντερο, μαστό και προστάτη, που οφείλεται εν μέρει και στις συστάσεις για προληπτικό έλεγχο».

Οι αποδείξεις
Ηθικά κωλύματα και το μεγάλο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί κατά κανόνα μεταξύ της έκθεσης σε ένα δυνητικά καρκινογόνο (ή «αντικαρκινικό») παράγοντα και στην εμφάνιση της νόσου δυσχεραίνουν την πραγματοποίηση των περισσότερο αξιόπιστων τυχαιοποιημένων δοκιμών.
«Για την πρόληψη, βασιζόμαστε κυρίως στα ευρήματα επιδημιολογικών ερευνών και, επικουρικά, ερευνών σε πειραματόζωα», εξηγεί η κ. Λάγιου. «Όσον αφορά την πρωτογενή πρόληψη, μεγάλες επιδημιολογικές έρευνες έχουν τεκμηριώσει την ωφέλεια από την αποφυγή του καπνίσματος και της παχυσαρκίας, της υπερβολικής έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία, της υπερκατανάλωσης οινοπνεύματος και κόκκινου κρέατος. Υπάρχουν, όμως, σοβαρές αμφιβολίες για τη χρησιμότητα των διατροφικών συμπληρωμάτων».
Όσον αφορά τη δευτερογενή πρόληψη, τυχαιοποιημένες έρευνες προληπτικής παρέμβασης έχουν τεκμηριώσει την αξία της μαστογραφίας, ενώ άλλες επιδημιολογικές έρευνες έχουν αποδείξει την αξία του Παπ-τεστ και της κολονοσκόπησης.

Το μέλλον
_ Στον τομέα της πρωτογενούς πρόληψης, υπάρχει πάντα ενδιαφέρον για την ανάπτυξη εμβολίων. Ερευνητική δραστηριότητα εκδηλώνεται προσφάτως και για ενδεχόμενη χρησιμότητα της βιταμίνης D, βιταμινών του συμπλέγματος Β και των φλαβονοειδών αντιοξειδωτικών ουσιών, αλλά τα δεδομένα δεν έχουν ακόμη καταληκτικό χαρακτήρα.
_ Στον τομέα της δευτερογενούς πρόληψης υπάρχει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον για την ανακάλυψη βιοδεικτών (ουσιών που ενδέχεται να αντανακλούν την ύπαρξη υποκλινικού καρκίνου), που θα επιτρέπουν την έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση.
_ Στον τομέα της θεραπείας, υπάρχουν πολλαπλές πρόοδοι σε ευρύ φάσμα. Ίσως μία από τις σημαντικότερες, που εξακολουθεί να διεκδικεί το ενδιαφέρον των ερευνητών, είναι η ανακάλυψη παραγόντων που αντιστρατεύονται τη νεοαγγειογένεση (η οποία συμβάλλει στη συντήρηση και επέκταση των νεοπλασιών). Τέλος, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και θεραπείας υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για ενδεχόμενες συνεπιδράσεις γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εξατομίκευση προληπτικών ή θεραπευτικών μέτρων.

Αυξάνονται οι καρκίνοι σε μαστό και παχύ έντερο
Τα δεδομένα για τη συχνότητα νέων περιπτώσεων είναι λιγότερο αξιόπιστα από αυτά της θνησιμότητας, γιατί η αυξημένη ιατρική φροντίδα μπορεί να οδηγεί σε πλασματική αύξηση της συχνότητας.
«Στις ΗΠΑ και την Ευρώπη παρατηρείται μείωση της θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες. Στην Ελλάδα δεν παρατηρείται αντίστοιχη μείωση, αλλά πρέπει να επισημάνουμε ότι η θνησιμότητα από κακοήθεις νεοπλασίες παραμένει ακόμη συγκριτικά χαμηλότερη στη χώρα μας», λέει η κ. Λάγιου.
Στις χώρες του δυτικού κόσμου παρατηρείται μείωση της θνησιμότητας από καρκίνους του στομάχου και του τραχήλου της μήτρας. «Ο καρκίνος του στομάχου, που ήταν ο πιο θανατηφόρος καρκίνος, βρίσκεται σήμερα στην τέταρτη θέση, για άγνωστους λόγους», σχολιάζει ο κ. Τριχόπουλος.
«Ίσως συνετέλεσε η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η καθυστέρηση, όσον αφορά την ηλικία, στην ανάπτυξη του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού».
Mειώνεται επίσης η θνησιμότητα από καρκίνο του πνεύμονα στους άνδρες, ενώ στις γυναίκες στις οποίες η επιδημία του καπνίσματος χτύπησε αργότερα, διακρίνονται ακόμη οι συνέπειες. Στις χώρες του δυτικού κόσμου παρατηρείται επίσης κάποια μείωση της θνησιμότητας από καρκίνους του προστάτη, του μαστού και του παχέος εντέρου.
«Στην Ελλάδα, ξεκινήσαμε από καλύτερα επίπεδα, αλλά δεν παρατηρούνται μειώσεις στη θνησιμότητα αντίστοιχες με αυτές που παρατηρούνται στις άλλες χώρες του δυτικού κόσμου», προειδοποιεί η κ. Λάγιου.
«Ειδικότερα για τους καρκίνους του μαστού και του παχέος εντέρου, υπάρχει στη χώρα μας αύξηση της θνησιμότητας, που δεν μπορεί να αποδοθεί σε υποδεέστερη θεραπευτική αντιμετώπιση, αφού η περίθαλψη στην Ελλάδα είναι καλή και συνεχώς βελτιώνεται. Η αύξηση αυτή προφανώς αντανακλά αύξηση της συχνότητας των δύο νοσημάτων. Είναι πιθανό η αύξηση της συχνότητας του καρκίνου του παχέος εντέρου να οφείλεται στην προοδευτική εγκατάλειψη της παραδοσιακής μας διατροφής. Όσον αφορά την αύξηση της συχνότητας του καρκίνου του μαστού, οι λόγοι δεν έχουν τεκμηριωθεί, αλλά ενδεχομένως να οφείλεται σε διαχρονικές μεταβολές αναπαραγωγικών και σωματομετρικών παραμέτρων».

Τι να κάνετε
1. Μην καπνίζετε.
2. Κάντε τη φυσική άσκηση κομμάτι της καθημερινότητάς σας.
3. Διατηρείστε το βάρος σας στα κανονικά για το ανάστημά σας επίπεδα.
4. Ακολουθείτε την παραδοσιακή ελληνική διατροφή.
5. Αποφύγετε την υπερκατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, κυρίως αν είστε καπνιστής ή γυναίκα.
6. Μην κάνετε παρατεταμένη ηλιοθεραπεία.
7. Nα έχετε υγιείς σεξουαλικές επαφές, με χρήση προφυλακτικού (για αποφυγή μετάδοσης ηπατίτιδας και HPV ιών).
8. Μην αμελείτε το Παπ-τεστ, τη μαστογραφία, την εξέταση PSA και την κολονοσκόπηση, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού σας.
9. Να κάνετε εμβόλια για τις ηπατίτιδες και τους HPV ιούς.
10. Να συμβάλλετε στη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος.
11. Γονείς και δάσκαλοι, να μάθετε τα παιδιά να διαμορφώνουν έναν τρόπο ζωής-«ασπίδα» στον καρκίνο.