Ποντοκώμη project: Η αποφασιστική στιγμή...

PONTOKOMI project: the decisive moment from Pnevma Productions on Vimeo.

"Μόνο όταν αρχίσεις να χάνεις τη μνήμη σου, να θρυμματίζεται και να μένουν κομμάτια, μόνο τότε θα συνειδητοποιήσεις ότι οι αναμνήσεις συνθέτουν τη ζωής μας... Χωρίς τη μνήμη δεν είμαστε τίποτα" (Luis Buñuel Portolés)
"Δεν θα διασώσουμε όλα όσα θα θέλαμε, αλλά θα διασώσουμε πολύ περισσότερα από όλα αυτά που θα είχαν χαθεί εάν δεν προσπαθούσαμε ποτέ" (Sir Peter Scott)
Λίγα μόλις μέτρα από το ορυχείο της ΔΕΗ και τον ΑΗΣ Καρδιάς στον Νομό Κοζάνης βρίσκεται ο οικισμός της Ποντοκώμης. Προκειμένου η ΔΕΗ να εκμεταλλευτεί τον λιγνίτη που βρίσκεται στο υπέδαφος του οικισμού, οι Ποντοκωμίτες καλούνται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να μετεγκατασταθούν σε άλλες περιοχές (στην Πτολεμαϊδα, στην Κοζάνη, στον οικισμό της Νέας Ποντοκώμης που ετοιμάζεται ή αλλού).
Το ντοκιμαντέρ "PONTOKOMI project: η αποφασιστική στιγμή" αποτελεί μια προσπάθεια καταγραφής του οικισμού μέσα από τα μάτια των κατοίκων, δίνοντάς τους φωνή να εκφράσουν τις ανησυχίες και τα συναισθήματά τους για τον επικείμενο εκτοπισμό τους.
Το τετράλεπτο αυτό είναι ένα απόσπασμα του μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ που ετοιμάζουμε και για το οποίο αναζητούμε χρηματοδότηση.

Σκηνοθεσία & Επεξεργασία: Ελένη Πνευματικού
Ακούγονται (με τη σειρά): Γιώργος Μιχαηλίδης, Μάκης Μιχαηλίδης, Ανδρέας Αθανασιάδης Κίτσα Βασιλειάδου, Κάλλη Γραμματικοπούλου, Γιώργος Φώτογλου, Ρούλα Μιχαηλίδου, Σταύρος Μιχαηλίδης, Βάσος Βασιλειάδης και η Χορωδία Ποντοκώμης.

Παραγωγή: PNEVMA Productions
© 2019

---------------------------------------------- "You have to begin to lose your memory, if only in bits and pieces, to realize that memory is what makes our lives. Life without memory is no life at all... Our memory is our coherence, our reason, our feeling, even our action. Without it we are nothing.” (Luis Buñuel Portolés)
“We shan’t save all we should like to, but we shall save a great deal more than if we had never tried.” (Sir Peter Scott, WWF Founder)
The settlement of Pontokomi is located a few meters from the PPC's mine and the Steam-Electric Power Factory in the residency of Kozani (western Greece). In order for the Public Power Comany to use the lignite from the subsoil of the settlement, the residents must leave their homes and relocate in other places, near or not.
The documentary "PONTOKOMI project: the decisive moment" is an attempt to capture the residents' thoughts, feelings and emotions about their relocation and the fact that their village is about to be fully and irreversibly destroyed.
This 4 minute documentary is -in a way- a teaser for the feature length documentary we are about to produce, and are currently looking for funding.
Directed & Edited by Eleni Pnevmatikou
We hear the voices of: Giorgos Michailidis, Makis Michailidis, Andreas Athanasiadis, Kitsa Vasiliadou, Kalli Grammatikopoulou, Giorgos Fotoglou, Roula Michailidou, Stavros Michailidis, Vasos Vasiliadis and the Choir of Pontokomi.
Produced by PNEVMA Productions
© 2019

Διαβάστε περισσότερα...

Οι εκτοπισμένοι του λιγνίτη (μέρος δεύτερο)...

Στον οικισμό της Μαυροπηγής, δίπλα στο ορυχείο Νοτίου Πεδίου, οι μπουλντόζες της ΔΕΗ κατεδαφίζουν σπίτια και δημόσια κτίρια. Ο πρώην κοινοτάρχης, Τάσος Εμμανουήλ, μας δείχνει τα χαλάσματα της εκκλησίας και τους τάφους που ξηλώθηκαν πριν λίγες εβδομάδες από το νεκροταφείο. Μία διαδικασία ιδιαίτερα επίπονη για τους πρώην κατοίκους που έπρεπε να μεταφέρουν τους νεκρούς τους στο κοιμητήριο της Πτολεμαΐδας, όταν έλαβαν ειδοποιητήρια που ανέφεραν πως αν δεν προχωρήσει το ορυχείο θα επηρεαστεί η επάρκεια ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας για το καλοκαίρι.
Έπρεπε να μεταφέρουν τους νεκρούς τους στο κοιμητήριο της Πτολεμαΐδας, όταν έλαβαν ειδοποιητήρια που ανέφεραν πως αν δεν προχωρήσει το ορυχείο θα επηρεαστεί η επάρκεια ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας για το καλοκαίρι.
«Όλες οι αναμνήσεις από τα παιδικά χρόνια είναι εδώ και μάλιστα σε τοπία που δεν υπάρχουν πια. Όλη η έκταση του ορυχείου που βλέπετε ήταν το δάσος του χωριού που εμείς μεγαλώσαμε σαν πιτσιρικάδες, εκεί γιορτάζαμε τις πρωτομαγιές, εκεί ήταν το γήπεδο. Ο οικισμός πορεύτηκε για χιλιετίες, πέρασε πολέμους και τελικά διαλύθηκε στο βωμό της ανάπτυξης» λέει ο Τάσος Εμμανουήλ.

Όπως εξηγεί ο πρώην κοινοτάρχης, δεν έχουν εγκαταλείψει όλοι οι κάτοικοι το χωριό. Ένα ζευγάρι ηλικιωμένων αρνούνται να φύγουν από το σπίτι τους και ζουν χωρίς ρεύμα και νερό, όπως και μία οικογένεια κτηνοτρόφων. «Είναι δύο αδέρφια, ασχολούνται με την κτηνοτροφία και μένουν εδώ με την μάνα τους που είναι άρρωστη. Φροντίζουν το κοπάδι και τη μάνα τους χωρίς ρεύμα και νερό. Είναι σε ηλικία που αν εργάζονταν στη ΔΕΗ θα είχαν βγει στη σύνταξη, αλλά τώρα, αν δεν δουλέψουν με το κοπάδι, δεν έχουν καμία εναλλακτική. Βλέπετε η ανάπτυξη ήρθε αλλά όχι για όλους».

Ο Νίκος ετοιμάζεται να βγάλει τα ζώα για βοσκή. «Έχω πάνω από τριακόσια κατσίκια και ασχολούμαι αποκλειστικά με αυτά. Ήταν του πατέρα μου, ο οποίος συγχωρέθηκε το 2009. Μετά οι δουλειές άρχισαν να σπάνε, πηγαίναμε στους εργολάβους της ΔΕΗ δεξιά αριστερά, δεν ήταν σταθερή η δουλειά και κρατήσαμε τα ζώα» λέει στο Solomon MAG.
Η μάνα μου είναι μεγάλη σε ηλικία και δεν θέλει να φύγει. Αν την πάω στο άλλο χωριό θα τη χάσουμε πιο νωρίς. Θα τη φάει η μοναξιά.
Με τα χρήματα που πήρε από την αποζημίωση για τη μετεγκατάσταση του οικισμού αγόρασε σπίτι σε ένα διπλανό χωριό για να μπορεί να αποθηκεύει το γάλα από τα κατσίκια. Η ζωή και η δουλειά του όμως παραμένουν στη Μαυροπηγή. «Η μάνα μου είναι μεγάλη σε ηλικία και δεν θέλει να φύγει. Αν την παω στο άλλο χωριό θα τη χάσουμε πιο νωρίς. Θα τη φάει η μοναξιά. Εδώ κάποια στιγμή θα σταματήσω για λίγο τη δουλειά, θα πεταχτώ πέντε λεπτά να τη δω. Αν είναι στο άλλο χωριό δεν θα μπορώ να το κάνω. Είναι δύσκολη η δουλειά, είμαι στο πόδι όλη μέρα».

«Ζητάνε πίσω τις αποζημιώσεις»
Ο Νίκος και οι υπόλοιποι πρώην κάτοικοι της Μαυροπηγής καλούνται να επιστρέψουν ένα μεγάλο μέρος των αποζημιώσεων που έλαβαν από τη ΔΕΗ για να φύγουν από τον οικισμό. «Πήραμε 75 εκατομμύρια και τώρα μας ζητάνε πίσω το 47%» υποστηρίζει ο Τάσος Εμμανουήλ, διευκρινίζοντας πως η εταιρεία προσέβαλε την πρωτόδικη απόφαση που όριζε την προσωρινή τιμή μονάδας και πέτυχε σημαντική μείωση στον Άρειο Πάγο.
Από πλευράς της η ΔΕΗ υποστηρίζει ότι αυτή είναι μια διαδικασία που πάντα ακολουθείται, όμως ο Τάσος Εμμανουήλ κάνει λόγο για ανακολουθία της επιχείρησης και της πολιτείας απέναντι στους κατοίκους ενός οικισμού που στις τελευταίες εκλογές είχε 1039 ψηφοφόρους. «Δεν επιλέξαμε εμείς πότε θα φύγουμε. Αφήσαμε τα σπίτια μας υπό την απειλή ενός ρήγματος που είχε προκληθεί από τη δραστηριότητα του ορυχείου. Εκπρόσωπος της επιχείρησης είχε έρθει στον οικισμό την περίοδο που είχαν δημιουργηθεί αυτά τα προβλήματα και βρέθηκαν δώδεκα στελέχη της εταιρείας κατηγορούμενα μετά από αυτόκλητη εισαγγελική παρέμβαση. Τότε μας έλεγαν ότι επειδή δεν έχουν εκδικαστεί οι αποζημιώσεις, έχουν οι ίδιοι αποτιμήσει το 50% και το υπόλοιπο που θα λάβουμε είναι αυτό που θα ορίσει το δικαστήριο ως προσωρινή τιμή μονάδος. Εισέπραξαν λοιπόν οι κάτοικοι τα χρήματα, άδειασαν βεβιασμένα τον οικισμό και κατόπιν η επιχείρηση προσέφυγε στο εφετείο για τον προσδιορισμό της τελικής τιμής μονάδος. Να σημειωθεί ότι τα στελέχη της αθωώθηκαν επειδή κατέβαλαν αυτά τα χρήματα. Και κάτοικοι που τα εισέπραξαν και αγόρασαν σπίτια υπό πίεση, τώρα κινδυνεύουν να χάσουν για ακόμα μια φορά τις περιουσίες τους».

Η οικογένεια του Τάσου είχε σπίτια και καταστήματα στο κέντρο της κοινότητας: «Αυτό εδώ το οικόπεδο ήταν της γιαγιάς μου, το κληρονόμησε από τον πατέρα της, που το 1900 είχε δουλέψει στην Αμερική και με τα χρήματα που έβγαλε το αγόρασε από τον Τζαμάλ Μπέη, έναν Τούρκο που έμενε εδώ. Και τώρα το αγοράζουν με 25 ευρώ. Στο βωμό της ανάπτυξης. Ποια είναι η ανάπτυξη όταν θα φύγει η ΔΕΗ και θα πρέπει σε λίγα χρόνια ο πληθυσμός των πόλεων να συρρικνωθεί βίαια διότι οι κάτοικοι δεν θα έχουν δουλειά; Αυτή είναι η ανάπτυξη; Τα προσχήματα; Το φαίνεσθαι; Αυτό είμαστε;».

Πώς γίνεται νομάρχης να έχει την ιδιότητα του διευθυντή απαλλοτριώσεων στη ΔΕΗ;
Ο πρώην κοινοτάρχης και λογιστής στο επάγγελμα κάνει λόγο για δεσπόζουσα θέση της ΔΕΗ στην περιοχή και κατάληψη κάθε θέσης εξουσίας στην τοπική αυτοδιοίκηση και την κεντρική πολιτική σκηνή. «Μπορούν να το κάνουν αυτό γιατί ακόμα μπορούν και τάζουν τις οκτάμηνες συμβάσεις εργασίας» τονίζει επισημαίνοντας ότι αυτό εμπεριέχει σύγκρουση συμφερόντων που ο ίδιος είχε καταγγείλει στον Ευρωπαίο Επίτροπο Περιβάλλοντος. «Πώς γίνεται νομάρχης να έχει την ιδιότητα του διευθυντή απαλλοτριώσεων στη ΔΕΗ; Ποια είναι η θέση του, να υπερασπίζεται τα συμφέροντα των ανθρώπων που τον εξέλεξαν ή να προσπαθεί να μειώσει τα τμήματα των απαλλοτριώσεων; Πώς γίνεται διευθυντικό στέλεχος της επιχείρησης επιφορτισμένο με το έργο της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων να έχει τη διπλή ιδιότητα του αιρετά εκλεγμένου νομαρχιακού συμβούλου υπεύθυνου του τμήματος πολεοδομίας περιβάλλοντος, το οποίο ήταν επιφορτισμένο για λογαριασμό της πολιτείας να επιβλέπει την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων. Γιάννης πίνει Γιάννης κερνάει!»

Η ζωή στο χείλος του γκρεμού
Ακόμα ένας οικισμός που εκκενώθηκε έκτακτα είναι οι Ανάργυροι, ένα χωριό σε απόσταση 16 χιλιομέτρων από την Πτολεμαΐδα, δίπλα στο ορυχείο και τον ΑΗΣ Αμυνταίου. Στις 10 Ιουνίου του 2017, o Άκης Πινόπουλος ξεκίνησε από το χωριό με το αγροτικό φορτηγό του πατέρα του που ήταν γεμάτο τριφύλλι από τα κτήματά τους. Για να φτάσει στον προορισμό του διέσχισε τον κεντρικό δρόμο που περνούσε δίπλα από το ορυχείο Αμυνταίου. Όταν επέστρεψε διαπίστωσε έκπληκτος ότι ο δρόμος δεν υπήρχε. Λίγη ώρα πριν, ο πρόεδρος του χωριού Γιώργος Τσισμαλίδης άκουσε έναν εκκωφαντικό θόρυβο. «Γυρίζω κάτω και βλέπω το ορυχείο να καταρρέει. Δεν μπορώ να σου περιγράψω πώς ένιωσα. Είμαι υπάλληλος της ΔΕΗ, εκεί μέσα είναι η δουλειά μου. Από τη μια να βλέπω το βουνό να φεύγει και να καταπλακώνουν το χώρο που εργάζομαι κι από την άλλη να κοιτάζω το χωριό μου, το σπίτι μου και να λέω τι θα απογίνουμε;»

Η κατολίσθηση 80 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων χώματος κατά τύχη δεν κόστισε ανθρώπινες ζωές. Η τάφρος που δημιουργήθηκε έφτασε 300 μέτρα από τα πρώτα σπίτια των Αναργύρων. Σήμερα έχει αμβλυνθεί με αναβαθμίδες που έχουν δημιουργηθεί, όμως όλα τα σπίτια έχουν κριθεί ακατάλληλα και επικίνδυνα. Οι κάτοικοι μένουν προσωρινά σε διαμερίσματα στην Πτολεμαΐδα που έχουν νοικιαστεί γι’ αυτό το σκοπό με έξοδα της ΔΕΗ, ωστόσο πληρώνουν ακόμα ΕΝΦΙΑ για τα «κόκκινα» σπίτια τους στο χωριό, ενώ είκοσι περίπου οικογένειες παραμένουν στον οικισμό με δική τους ευθύνη. «Τα ενοίκια καλά έκαναν και τα έδωσαν και έφυγαν αυτοί που δεν έχουν δουλεια εδώ. Υπάρχουν όμως και είκοσι οικογένειες που δεν μπορούμε να φύγουμε. Κάποιοι είμαστε κτηνοτρόφοι και γεωργοί. Και το μισό χωριό να πέσει, εμείς δεν μπορούμε να φύγουμε» είπε ο Γιώργος Πινόπουλος.
Με αυτό που έγινε με πέθανε κι ο σύζυγος. Άγχος άγχος πώς θα φύγουμε πώς θα πάμε στην Πτολεμαΐδα.
«Το σπίτι μου είναι στην κόκκινη ζώνη. Φοβάμαι αλλά που να πάω; Έχω μηχανήματα, χωράφια, πρόβατα, η Πτολεμαΐδα είναι 16 χιλιόμετρα μακριά, πρέπει να πηγαινοέρχεσαι όλη μέρα» πρόσθεσε ο Μιχάλης Μπίτας.

Το σπίτι της Αλεξάνδρας Αμανατίδου, βρίσκεται λίγα μέτρα από το γκρεμό. «Τον χειμώνα κάθομαι στην Πτολεμαΐδα και κάνω υπομονή πότε θα έρθει το καλοκαίρι να πάω στο χωριό. Έχει ένα σχίσμα μέσα το σπίτι, είναι ακατάλληλο, αλλά τι να κάνω; Να αφήσω τον παράδεισο να κάτσω στα τέσσερα ντουβάρια;» είπε στο Solomon MAG η ηλικιωμένη γυναίκα που μετά την κατολίσθηση έχασε και τον σύζυγό της. «Με αυτό που έγινε με πέθανε κι ο σύζυγος. Άγχος άγχος πώς θα φύγουμε πώς θα πάμε στην Πτολεμαΐδα. Ξέρεις τι κόπο κάναμε για να χτίσουμε αυτό το σπίτι; Από φτώχεια ξεκινήσαμε, δεν είχαμε λεφτά, με τη δουλειά μας τα καταφέραμε, μαραγκός ήταν ο σύζυγος. Είχαμε και 30 στρέμματα εκεί που έγινε το ορυχείο, καλλιεργούσαμε τριφύλλια, αλλά τα απαλλοτριώσανε κι εκείνα, τα πήραν και ούτε το παιδί μας το πήραν στη δουλειά. Σπούδασε ηλεκτρολόγος και είναι άνεργος».

Το σπίτι της Αλεξάνδρας Αμανατίδου στην «κόκκινη ζώνη».
Τα περισσότερα κτίρια στους Αναργύρους είχαν ρωγμές πολύ πριν τη 10η Ιουνίου του 2017 καθώς η περιοχή βίωνε κατά καιρούς (μικρότερα) φαινόμενα εδαφικών υποχωρήσεων. Μελέτες που πραγματοποίησε η ΔΕΗ και το υπουργείο Περιβάλλοντος έδειξαν ότι αυτό οφείλεται σε ένα πολυπαραγοντικό και σύνθετο φυσικό φαινόμενο, το οποίο η εταιρεία δεν μπορούσε να προβλέψει.
Μεταγενέστερο πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη ωστόσο, επισημαίνει ότι η ΔΕΗ είχε στα χέρια της από το 2010 μελέτη του Ινστιτούτου Γεωτεχνικών και Μεταλλευτικών Ερευνών που συμπέραινε πως για να μην διευρυνθεί η ήδη πληγείσα από τα φαινόμενα εδαφικών υποχωρήσεων περιοχή «θα πρέπει να μην ανορυχθεί καμία νέα γεώτρηση και να μην προωθηθεί το μέτωπο των εκσκαφών». Όπως αναφέρει το ίδιο πόρισμα, η εταιρεία δεν απέστειλε τα συμπεράσματα της εν λόγω μελέτης στο υπουργείο Περιβάλλοντος και συνέχιζε τη λειτουργία του ορυχείου χωρίς λήψη προληπτικών μέτρων και χωρίς εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους.

Το ορυχείο Αμυνταίου μετά την κατολίσθηση.
Στο καφενείο του χωριού, ο ιδιοκτήτης και πρώην πρόεδρος της κοινότητας Βασίλης Σωτηρόπουλος εξηγεί το σύνθετο φυσικό φαινόμενο με απλά λόγια: «Το χωριό μας βρίσκεται σε πλαγιά πάνω από ένα ορυχείο. Τι το συγκρατεί; Το έδαφος και ο υδροφόρος ορίζοντας. Όταν τραβάς τα νερά για να κάνεις εξόρυξη τι θα γίνει; Εδαφικές υποχωρήσεις. Κάποιοι ήθελαν να το περάσουν ως φυσικό φαινόμενο αλλά είναι ο τρόπος που λειτουργεί το ορυχείο. Είναι δυνατόν να σκάβεις 250 μέτρα οριζόντια; Έπρεπε πριν από χρόνια να “σηκώσουν” το χωριό για να απλωθεί το ορυχείο».
Μας έλεγαν ψέματα. Ότι δεν φταίει η ΔΕΗ, ότι είναι φυσικό φαινόμενο. Δεν είναι φυσικό φαινόμενο είναι προκλητή κατολίσθηση με ευθύνη της ΔΕΗ.
Ο Γιώργος Θεοδωρίδης δούλεψε 27 χρόνια μέσα σε αυτό το ορυχείο. «Ήταν γεμάτο ρήγματα και δεν ένοιαζε κανέναν αν σπάσει εκείνο το κομμάτι και φύγω στο γκρεμό 25 μέτρα βάθος», περιγράφει στο Solomon MAG. «Ένα χρόνο πριν τους έλεγα ότι δεν πάμε καλά. Εκεί που έγινε η κατολίσθηση ρίχνανε κάθε μέρα χαλίκια για να σταθεροποιήσουν το έδαφος και να περνάνε οι εργαζόμενοι. Κι εδώ στο χωριό μπαλώνανε τους δρόμους να μην φαίνονται οι ρωγμές. Μας έλεγαν ψέματα. Ότι δεν φταίει η ΔΕΗ, ότι είναι φυσικό φαινόμενο. Δεν είναι φυσικό φαινόμενο είναι προκλητή κατολίσθηση με ευθύνη της ΔΕΗ».

Το καφενείο των Αναργύρων.
Καθώς οι εν λόγω κίνδυνοι είχαν διαπιστωθεί από το 2007, ο νόμος 3937 του 2011 προέβλεπε μετεγκατάσταση του οικισμού με ισομερισμό της σχετικής δαπάνης μεταξύ του κράτους και της ΔΕΗ. Ωστόσο, ο νόμος του 2017 που θέσπισε την αναγκαστική απαλλοτρίωση του οικισμού μετακύλησε τη δαπάνη εξ ολοκλήρου στο ελληνικό δημόσιο. Αυτό σημαίνει ότι οι κάτοικοι πιθανότατα θα λάβουν λιγότερα χρήματα ως αποζημίωση από τα 42 εκατομμύρια ευρώ που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο ταμείο της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας γι’ αυτό το σκοπό.
«Εγώ μπήκα στο σπίτι το 1991. Με αυτό το σπίτι, με υπόγειο, στάβλο για τα ζώα, αποθήκες, βγαίνει μια γενιά, 50 χρόνια ζει μια οικογένεια άνετα. Ποιος θα μας το αποζημιώσει αυτό; Πάνε τα χωράφια μας πάνε και τα λεφτά μας» λέει ο Μιχάλης Μπίτας.

Ο ιδιοκτήτης του καφενείου Βασίλης Σωτηρόπουλος έχει συγκεντρώσει πλήθος παλιών φωτογραφιών για να μείνει κάτι ως μνήμη από το χωριό.
Επιστροφή στην καταπονημένη γη
Πλέον το ορυχείο του Αμυνταίου υπολειτουργεί. Σύμφωνα με τον πρώην εργαζόμενο εκεί, Γιώργο Θεοδωρίδη, η παραγωγή έχει περιοριστεί σε κάποιες χιλιάδες κυβικά μέτρα λιγνίτη την ημέρα από εκατομμύρια που ήταν κάποτε.
Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από το να δουλεύεις σε ορυχείο. Στα 10 μέτρα δεν έβλεπες από τη σκόνη. Θα δεις λίγους ανθρώπους να βγαίνουν μέσα από το ορυχείο υγιείς. Εγώ έχω κάνει δύο μπαλονάκια, έχω υπέρταση από το στρες και είμαι 56 ετών.
Παράλληλα, ο παρακείμενος λιγνιτικός σταθμός Αμυνταίου, ένας από τους πιο ρυπογόνους της Ευρώπης, έχει πάρει μια παράτυπη διάρκεια ζωής 14.500 ωρών λειτουργίας τις οποίες χρησιμοποιεί κυρίως τους χειμερινούς μήνες για τηλεθέρμανση, ενώ οι περιβαλλοντικές οργανώσεις Green Tank και ClientEarth έχουν προσφύγει στο ΣτΕ ζητώντας άμεση παύση της λειτουργίας του. Για τους κατοίκους των Αναργύρων, όμως, που τόσα χρόνια είχαν τη ΔΕΗ ως βασικό μοντέλο εργασίας, ο περιορισμός των δραστηριοτήτων της εταιρείας είναι δίκοπο μαχαίρι.
«Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από το να δουλεύεις σε ορυχείο. Στα 10 μέτρα δεν έβλεπες από τη σκόνη. Θα δεις λίγους ανθρώπους να βγαίνουν μέσα από το ορυχείο υγιείς. Εγώ έχω κάνει δύο μπαλονάκια, έχω υπέρταση από το στρες και είμαι 56 ετών» περιγράφει ο Γιώργος Θεοδωρίδης και προσθέτει: «Εδώ από πάνω ήταν το μικρό ορυχείο το λεγόμενο. Καιγόντουσαν τα κάρβουνα και τα εισέπνεε όλο το χωριό. Έχουν πεθάνει νέα παιδιά 16, 20, 30 χρονών από αυτό το πράγμα». Στην ερώτηση πού απασχολούνται σήμερα τα νέα παιδιά της περιοχής ο Γιώργος φέρνει ως παράδειγμα τα δικά του. «Έχω τέσσερα παιδιά, οι τρεις ηλεκτρολόγοι, δεν δουλεύει κανένα πουθενά. Η κόρη μου πρόλαβε και έκανε τρία οκτάμηνα χειρίστρια σε κατοτροχό, σε ένα από τα μεγάλα τα μηχανήματα. Πλέον έχει 6 χρόνια να μπει άνθρωπος εκεί μέσα. Μας καταστρέψανε και δουλειά δεν έχουν τα παιδιά μας, πάνε σε καμιά καφετέρια, σε καμιά ταβέρνα να βγάλουν λιγα μεροκαματα την εβδομάδα. Η περιοχή βλέπετε στηριζόταν αποκλειστικά στη ΔΕΗ. Και τα μαγαζιά από τους μισθούς της ΔΕΗ δουλεύανε. Ξέρεις κανέναν αγρότη κτηνοτρόφο να βγαίνει και να ξοδεύει, οι μόνοι που μπορούσαν να ξοδέψουν ήταν οι ΔΕΗτζιδες».

Οι δραστηριότητες του ορυχείου Αμυνταίου έχουν περιοριστεί μετά την κατολίσθηση.
Σήμερα, οι κάτοικοι στρέφονται ξανά στις αγροτοκτηνοτροφικές εργασίες, όμως η απαλλοτρίωση 17.000 στρεμμάτων για τις ανάγκες του ορυχείου και οι επιπτώσεις της ίδιας της εξορυκτικής δραστηριότητας στα εναπομείναντα εδάφη τους δημιουργούν δυσκολίες.
Ο Γιώργος Πινόπουλος, μας συστήθηκε ως ένας από τους «καθαρούς» αγρότες του χωριού: «Η κρίση μας έκανε όλους να ψαχνόμαστε. Εδώ στον κάμπο δεν είχε ούτε ένα δέντρο. Τώρα άλλος έβαλε ροδάκινα, άλλος έβαλε μύρτιλλα, άλλος έχει μέλι στέλνει στο εξωτερικό, ο γιος μου έβαλε καρύδια. Και στη ΔΕΗ να δουλεύεις πλέον δεν φτάνουν τα χρήματα. Ο γιος μου δουλεύει για 1000 ευρώ, ενώ παλιά δούλευαν για 2500. Αν δεν άνοιγε αυτό το ορυχείο, το χωριό μας θησαύριζε από τα χωράφια. Εγώ έβγαζα καλά χρήματα από τα τέφλα από το 1979 μέχρι και το 1988. Από εκεί και ύστερα, τέρμα τα νερά, τέρμα και τα χωράφια. Στα 7 μέτρα βγάζαμε νερό και τώρα κάνουμε γεωτρήσεις για να πάμε στα 250».

Ο Γιώργος Πινόπουλος μας δείχνει την κοστοβόρα γεώτρηση που έχει εγκαταστήσει προκειμένου να μπορεί να ποτίζει τα χωράφια του
Ο πρόεδρος της κοινότητας, ο οποίος εργάζεται στο ορυχείο για την αποστράγγιση των υδάτων εξηγεί στο Solomon MAG ότι το νερό βγαίνει από το ορυχείο με αντλίες που έχουν τοποθετηθεί περιμετρικά και πέφτει σε ένα κεντρικό κανάλι που το οδηγεί στη λίμνη Πετρών κι από εκεί στη λίμνη Βεργορίτιδα. «Αφού κάνει η ΔΕΗ γεωτρήσεις για να αποστραγγίσει το νερό στο ορυχείο και να μπορέσει να βγάλει το λιγνίτη, γιατί δεν μας το δίνει να ποτίσουμε τα χωράφια μας;» διερωτάται ο Γιώργος. «Μήπως επειδή έχει κόστος; Τώρα το κόστος το επωμιζόμαστε εμείς».

Ο εγγονός του Γιώργου Πινόπουλου είναι ένα από τα δύο τελευταία παιδιά που μένουν στη χωριό.
Ο Μωυσής, είναι υπάλληλος της ΔΕΗ εδώ και 30 χρόνια, ωστόσο δουλεύει και τα κτήματα που κληρονόμησε από τον πατέρα του. «Ο πατέρας μου από το ‘73 είχε κτηνοτροφική μονάδα με 250 αγελάδες μαζί με τον αδερφό του και 2.000 στρέμματα γης. Το ‘93 άρχισαν οι δουλειες να μην πηγαίνουν καλά. Ευτυχώς τον πήραν στη ΔΕΗ και έβγαλε μια σύνταξη. Εμένα η βασική μου δουλειά είναι στον ΑΗΣ. Πηγαινοέρχομαι στην Πτολεμαΐδα. Διαφορετικά δεν βγαίνει».
Θυμάμαι κάναμε απεργίες να μην έρθει το φυσικό αέριο. Ήταν μεγάλο λάθος για την περιοχή. Αποδείχθηκε τώρα όμως. Τότε λέγαμε θα έρθει το φυσικό αέριο και τι θα γίνουν τα ορυχεία. Τώρα αποδείχθηκε ότι είναι λάθος.
Ο Μωυσής έχει τρία παιδιά, έναν γιο 17 ετών που ασχολείται με τη μουσική τον οποίο αποκαλεί «καλλιτέχνη», μία κόρη που θέλει να σπουδάσει νομική και ακόμα μία που -όπως λέει ο ίδιος- δεν τα πάει και τόσο καλά με τα γράμματα. «Εγώ τους λέω να κάνουν αυτό που αγαπάνε κι εγώ είμαι εδώ. Δεν ξέρω τι θα γίνει τώρα που συρρικνώνεται η ΔΕΗ. Η Πτολεμαΐδα και η Κοζάνη ακόμα έχουν χρήματα γιατί παίρνουν καλές συντάξεις. Όμως τα παιδιά σπουδάζουνε και μετά δουλεύουν σερβιτόροι. Πριν 10 χρόνια που δούλευα στον ΑΗΣ Πτολεμαΐδας, θυμάμαι κάναμε απεργίες να μην έρθει το φυσικό αέριο. Ήταν μεγάλο λάθος για την περιοχή. Αποδείχθηκε τώρα όμως. Τότε λέγαμε θα έρθει το φυσικό αέριο και τι θα γίνουν τα ορυχεία. Τώρα αποδείχθηκε ότι είναι λάθος».

Ο Μωυσής εργάζεται στη ΔΕΗ και παράλληλα εκμεταλλεύεται τη γη που κληρονόμησε από τον πατέρα του.
Μετά τον λιγνίτη

Η αξιοποίηση του λιγνίτη της Δυτικής Μακεδονίας διασφάλισε στην Ελλάδα ενεργειακή αυτονομία που ήταν κρίσιμη κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες και συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της τοπικής και εθνικής οικονομίας.
Η εξόρυξη και η καύση του λιγνίτη στους Ατμοηλεκτρικούς Σταθμούς έχει ολέθριες συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον που ουδέποτε συνυπολογίστηκαν σε καμία οικονομοτεχνική μελέτη.
Παράλληλα όμως, η μονοκαλλιέργεια αυτού του ορυκτού καυσίμου στέρησε από τον τόπο αυτόν την ανάπτυξη άλλων παραγωγικών τομέων και αναδιαμόφωσε τον πολιτικό, κοινωνικο και οικονομικό ιστό της περιοχής γύρω από την κάποτε πανίσχυρη ΔΕΗ.
Η εξόρυξη και η καύση του λιγνίτη στους Ατμοηλεκτρικούς Σταθμούς έχει ολέθριες συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον που ουδέποτε συνυπολογίστηκαν σε καμία οικονομοτεχνική μελέτη. Αν είχε υπολογιστεί για παράδειγμα το κόστος της καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα ή η επιβάρυνση του δημόσιου συστήματος υγείας από τις επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, τότε πιθανώς να μπορούσαμε να πούμε με αριθμούς ότι το κόστος της λιγνιτικής κιλοβατώρας ήταν ασύμφορο πολύ πριν το αυξήσει ο φόρος εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα που επέβαλε η αυστηροποίηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Αν η ΔΕΗ αύριο εκλείψει από την Δυτική Μακεδονία, δεν υπάρχει δραστηριότητα που να μπορεί να αναπληρώσει τις θέσεις εργασίας και το εισόδημα που θα χαθεί. Μια περιοχή ολόκληρη θα βυθιστεί στη φτώχεια και την ανεργία.
«Με τα σημερινά δεδομένα στην παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας και αυτά τα επίπεδα φόρου διοξειδίου του άνθρακα τη ΔΕΗ δεν την συμφέρει πλέον να κρατά λιγνιτική παραγωγή» είπαν στο Solomon MAG στελέχη της επιχείρησης και πρόσθεσαν πώς αν αυτή κρατηθεί για εθνικές ανάγκες η πολιτεία πρέπει να την στηρίξει και να την επιβαρυνθεί. «Πέραν όμως των εθνικών αναγκών υπάρχουν και οι ανάγκες των περιοχών που δραστηριοποιείται η ΔΕΗ» συμπλήρωσαν. «Αν η ΔΕΗ αύριο εκλείψει από την Δυτική Μακεδονία, δεν υπάρχει δραστηριότητα που να μπορεί να αναπληρώσει τις θέσεις εργασίας και το εισόδημα που θα χαθεί. Μια περιοχή ολόκληρη θα βυθιστεί στη φτώχεια και την ανεργία. Κατά την άποψή μας δεν υπάρχει μεγαλύτερη μόλυνση του περιβάλλοντος από τη φτώχεια και την ανεργία».
«Ο λιγνίτης βρίσκεται ένα βήμα πριν το οριστικό τέλος του» μας είπε από πλευράς του o Σταύρος Μαυρογένης, Υπεύθυνος Τομέα Κλιματικής και Ενεργειακής Πολιτικής του WWF Ελλάς. «Το δίλημμα που προκύπτει είναι αν η μετάβαση στη μεταλιγνιτική περίοδο θα είναι βίαιη ή δίκαιη για τους εργαζομένους και την τοπική κοινωνία της Δυτικής Μακεδονίας. Μιας περιφέρειας που θυσιάστηκε τις τελευταίες δεκαετίες στο βωμό του εξηλεκτρισμού της χώρας και έχει κάθε δικαίωμα να μην οδηγηθεί στην οικονομική δυσπραγία και το κοινωνικό αδιέξοδο». Ο κύριος Μαυρογένης επεσήμανε δύο μελέτες που έχει εκπονήσει το WWF σύμφωνα με τις οποίες, υπάρχουν 12 βιώσιμες εναλλακτικές οικονομικές δραστηριότητες που βγάζουν από τον οικονομικό μαρασμό τις λιγνιτικές περιοχές και τις οδηγούν στη μετά τον λιγνίτη εποχή, ανοίγοντας ταυτόχρονα έναν νέο ενεργειακό δρόμο για ολόκληρη τη χώρα.
Ο λιγνίτης εξορύχθηκε και κάηκε για να στηρίξει την ανάπτυξη της χώρας τα τελευταία 50 χρόνια. Άρα η μετάβαση είναι μια εθνική υπόθεση και έτσι αντιμετωπίζεται σε πολλές περιοχές της Ευρώπης.
Ο Λευτέρης Ιωαννίδης, όταν ανέλαβε δήμαρχος Κοζάνης το 2015, συγκάλεσε μια άτυπη ομάδα συνεργατών από επιστημονικούς και άλλους φορείς της περιοχής η οποία ασχολήθηκε με το ζήτημα της δίκαιης μετάβασης. Στο τέλος της θητείας του επιχειρεί έναν απολογισμό: «Ξεκινήσαμε επαφές με την Ευρωπαϊκή Ένωση για να δούμε ποιες είναι οι εξελίξεις εκει, καθώς το ζήτημα της μετάβασης δεν είναι ελληνικό αλλά ευρωπαϊκό. Έτσι, σήμερα έχουμε θεσμοθετημένο Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης το οποίο υπολογίζεται σε 30 εκατομμύρια ευρώ ετησίως για την περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης. Βεβαίως πρέπει να μεγαλώσει και να επεκταθεί μέχρι το 2030 ενώ παράλληλα η δίκαιη μετάβαση θα πρέπει να αποτελέσει έναν από τους άξονες του νέου ΕΣΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, έχουν γίνει κι άλλα βήματα. Η Δυτική Μακεδονία είναι περιφέρεια πιλότος στην πρωτοβουλία της Κομισιόν Coal Platform για να έχει μία σύμβαση με την Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία εκπονεί ένα σχέδιο για την επόμενη μέρα. Και πολύ σημαντικό θεωρώ το γεγονός ότι αναδείξαμε το ζήτημα της μετάβασης σε εθνικό θέμα. Ο λιγνίτης εξορύχθηκε και κάηκε για να στηρίξει την ανάπτυξη της χώρας τα τελευταία 50 χρόνια. Άρα η μετάβαση είναι μια εθνική υπόθεση και έτσι αντιμετωπίζεται σε πολλές περιοχές της Ευρώπης».
Ο κύριος Ιωαννίδης επισημαίνει ότι σε ανάλογες περιπτώσεις στην Ευρώπη οι αντίστοιχες ΔΕΗ είχαν τον έλεγχο και την ευθύνη της αποκατάστασης της περιοχής και έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες για το ποια θα είναι η επόμενη μέρα. «Εδώ δεν ξέρουμε ποια θα είναι η επόμενη μέρα της ΔΕΗ. Και είμαι πεπεισμένος ότι αν η νέα κυβέρνηση πρέπει να σώσει τη ΔΕΗ, πρέπει παράλληλα να σώσει και την περιοχή, αυτά τα πράγματα πρέπει να πάνε μαζί» λέει χαρακτηριστικά.
Από πλευράς τους τα στελέχη της ΔΕΗ στη Δυτική Μακεδονία με τα οποία συνομίλησε το Solomon MAG εξέφρασαν την πρόθεση της επιχείρησης να στηρίξει όσο μπορεί την περιοχή. «Έχουμε τις εκτάσεις και το knowhow γι αυτό η προηγούμενη διοίκηση πήρε πρωτοβουλίες σχετικά με τα αρωματικά και θεραπευτικά φυτά που είναι η καλύτερη επένδυση για να κάνει κανείς αυτή την περίοδο. Η ΔΕΗ είναι διατεθειμένη να δείξει στους ανθρώπους ότι υπάρχει αυτή η εναλλακτική, το πρόβλημα είναι ότι λίγοι ενδιαφέρονται να την ακολουθήσουν. Η ΔΕΗ σταθερά εδώ και πολύ καιρό συμμετέχει στο coal platform υποστηρίζοντας την δίκαια μετάβαση στην μεταλιγνιτική εποχή».

Διαβάστε περισσότερα...

Οι εκτοπισμένοι του λιγνίτη (μέρος πρώτο)...

Πρωινό Σαββάτου στην πλατεία της Ποντοκώμης επικρατεί απόλυτη ησυχία. Δύο πιτσιρικάδες κάθονται στα σκαλιά του κοινοτικού κέντρου. Γύρω τους άδεια γραφεία και καταστήματα, σημάδια εγκατάλειψης ενός οικισμού που κάποτε αριθμούσε πάνω από 1.000 κατοίκους.
Πλέον το χωριό βρίσκεται σε διαδικασία μετεγκατάστασης προκειμένου να αξιοποιηθούν τα κοιτάσματα λιγνίτη που κρύβουν τα εδάφη του. Στο κέντρο της πλατείας, οι κάτοικοι έχουν τοποθετήσει μία μακέτα που απεικονίζει το πώς θα ήθελαν να μοιάζει ο νέος τους οικισμός. «Θέλουμε να αποτυπώνει κάτι από την ιστορία του Πόντου στη μνήμη των προγόνων μας που ήρθαν εδώ πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή» λέει στο Solomon MAG ο Μάκης Μιχαηλίδης, γενικός γραμματέας του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού.

Οι κάτοικοι θέλουν να διατηρήσουν τον παραδοσιακό χαρακτήρα της Ποντοκώμης όπως αποτυπώνεται στη μακέτα που δημιούργησαν.
Η απόφαση για αναγκαστική απαλλοτρίωση της Ποντοκώμης από τη ΔΕΗ δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης το 2012. Καθώς όμως οι διαδικασίες ανοικοδόμησης του νέου οικισμού καθυστερούν, πολλοί κάτοικοι μετακομίζουν στις κοντινές πόλεις της Κοζάνης και της Πτολεμαΐδας.
Η διευθύντρια του γυμνασίου του χωριού, Αλέκα Παπαδοπούλου, ανέλαβε καθήκοντα πριν από δύο χρόνια σε ένα σχολείο με ημερομηνία λήξης. «Το άγχος πότε θα φύγει το χωριό δημιουργούσε στους γονείς την ανάγκη να πάρουν τα παιδιά τους (και να φύγουν) και κάπως έτσι μείναμε πέρυσι με 16 μαθητές και αποφασίστηκε το οριστικό κλείσιμο του γυμνασίου μετά από 41 χρόνια λειτουργίας».
Σε λίγο καιρό μόνο το Μαυροδένδρι θα υπάρχει στο χάρτη, τα υπόλοιπα θα έχουν γίνει ορυχεία.
Τις δεκαετίες αυτές το σχολείο φιλοξένησε παιδιά από τέσσερα χωριά της περιοχής, την Ποντοκώμη, τον Κόμανο, τη Μαυροπηγή και το Μαυροδένδρι. Σε λίγο καιρό μόνο το Μαυροδένδρι θα υπάρχει στο χάρτη, τα υπόλοιπα θα έχουν γίνει ορυχεία. «Όσοι είναι απ’ έξω και έχουνε τα σπίτια τους, είναι εύκολο να πουν “μια χαρα είναι οι κάτοικοι, πήραν τις αποζημιώσεις τους, ας φύγουνε”. Δεν παύει όμως να είναι ένας ξεριζωμός» λέει στο Solomon MAG η γυμνασιάρχης.

Οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις οικισμών για την εξόρυξη λιγνίτη στη Δυτική Μακεδονία ξεκίνησαν το 1972. Έκτοτε έχουν «σηκωθεί» -όπως λένε οι ντόπιοι- έξι χωριά και πέντε ακόμα θα ακολουθήσουν. Στελέχη της ΔΕΗ με τα οποία συνομίλησε το Solomon MAG επεσήμαναν ότι μέχρι σήμερα έχουν καταβληθεί περίπου ένα δισεκατομμύριο ευρώ για απαλλοτριώσεις και μετεγκαταστάσεις οικισμών, ενώ ένα ακόμα δισεκατομμύριο καταβλήθηκε για απαλλοτριώσεις εκτάσεων γης.
Το κόστος απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης επιβαρύνει εξ’ ολοκλήρου τη ΔΕΗ. Ωστόσο το 2011 ο νόμος 3937 για την διατήρηση της βιοποικιλότητας προέβλεψε περιπτώσεις όπου επιβαρύνεται και ο κρατικός προϋπολογισμός, όταν οι οικισμοί δεν διαθέτουν κοιτάσματα λιγνίτη στο υπέδαφός τους, αλλά η μετεγκατάστασή κρίνεται αναγκαία διότι η ποιότητα ζωής των κατοίκων τους υποβαθμίζεται λόγω της γειτνίασης με ορυχεία και χώρους απόθεσης τέφρας.


Ραγδαία βιομηχανοποίηση, βίαιη αποβιομηχάνιση
Για δεκαετίες ο λιγνίτης προσέφερε φθηνό ρεύμα και ενεργειακή αυτονομία σε ολόκληρη την Ελλάδα. Καθώς ήταν πλούσιος στα εδάφη της Δυτικής Μακεδονίας, σταδιακά στην περιοχή δημιουργήθηκε ένα από τα μεγαλύτερα λιγνιτικά κέντρα στον κόσμο, το Λιγνιτικό Κέντρο Πτολεμαΐδας – Αμυνταίου. Τα τέσσερα λιγνιτωρυχεία που διαμορφώθηκαν καλύπτουν μία έκταση 160.000 στρεμμάτων και έφτασαν το 2006 να παράγουν 49 εκατομμύρια τόνους λιγνίτη, δηλαδή το 80% περίπου της εγχώριας παραγωγής. Πριν την οικονομική κρίση η ΔΕΗ είχε 5.000 μόνιμους υπαλλήλους στη Δυτική Μακεδονία, χρησιμοποιούσε 42 καδοφόρους εκσκαφείς, 16 αποθέτες, 225 χιλιόμετρα ταινιόδρομων και 1.000 ντηζελοκίνητα μηχανήματα. Έρευνα του Τεχνικού Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης έδειξε ότι για κάθε θέση μονίμου υπαλλήλου στη ΔΕΗ δημιουργούνταν 3,3 δορυφορικές θέσεις εργασίας σε μηχανουργεία και συνεργεία. Για κάθε ένα ευρώ που δαπανούσε η επιχείρηση σε μισθούς και εργολαβίες προέκυπταν περισσότερα από τρία ευρώ στον κύκλο της τοπικής οικονομίας, ενώ η συσσωρευτική αξία του λιγνίτη που εξορύχθηκε από το 1960 έως το 2011 υπολογίζεται ότι προσέφερε στην περιοχή συνολικό πλούτο 35 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Μια αγροτοκτηνοτροφική περιφέρεια μετατράπηκε με γοργούς ρυθμούς σε ένα απέραντο βιομηχανικό κέντρο. Υπό τις παραπάνω συνθήκες, μια αγροτοκτηνοτροφική περιφέρεια μετατράπηκε με γοργούς ρυθμούς σε ένα απέραντο βιομηχανικό κέντρο. Αγρότες χωρίς παράλληλη εκπαίδευση μετατράπηκαν σε ανειδίκευτους εργάτες και οι παραδοσιακές επαγγελματικές δραστηριότητες περιορίστηκαν σημαντικά, με ένα κόστος στην τοπική οικονομία που έχει αποτιμηθεί σε 2,6 δισεκατομμύρια ευρώ μόνο για την δεκαετία 1999 – 2009. Παράλληλα, η κοινωνία πληρώνει ένα υψηλό περιβαλλοντικό τίμημα που έχει σε μεγάλο βαθμό μετακυληθεί στις επόμενες γενιές.

Τα ορυχεία καλύπτουν μια έκταση 160.000 στρεμμάτων. (Tip: Πατήστε επάνω για να δείτε ολόκληρη τη φωτογραφία)
Σήμερα τα φουγάρα δεν δουλεύουν διαρκώς, όπως παλιά. Η οικονομική κρίση μείωσε τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας την ώρα που οι τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου διατηρούνται σχετικά χαμηλές, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αυξάνουν τον ανταγωνισμό, ενώ τα υψηλά πρόστιμα για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που επιβάλλει η ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία έχουν καταστήσει ασύμφορο το κόστος παραγωγής της λιγνιτικής κιλοβατώρας, που σύμφωνα με πηγές της ΔΕΗ έχει σχεδόν διπλασιαστεί.

Στον αντίποδα, το μόνιμο εργατικό δυναμικό της εταιρείας έχει συρρικνωθεί κατά 1600 άτομα. Όσοι συνταξιοδοτούνται δεν αναπληρώνονται. Και οι ίδιοι οι κάτοικοι που επί σειρά ετών υφίστανται τις συνέπειες της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της υγείας τους με «αντάλλαγμα» τον πλούτο που ο λιγνίτης έφερε στην περιοχή, αναμένουν πλέον τις προκηρύξεις ολιγόμηνων συμβάσεων με τους εργολάβους της επιχείρησης για να απασχοληθούν προσωρινά.
Την ίδια ώρα η ΔΕΗ έχει συσσωρευμένα χρέη στον τοπικό πόρο ανάπτυξης και στους εργολάβους, οι οποίοι με τη σειρά τους χρωστάνε στους υπαλλήλους τους, επιβεβαίωσαν στο Solomon MAG στελέχη της επιχείρησης. «Είναι καθαρισμένη (sic) όλη η κοινωνία, από τον μεγαλύτερο εργολάβο έως τον τελευταίο συνταξιούχο, για εκατό χρόνια χρωστάμε» μας είπε εργολάβος που δραστηριοποιείται στην περιοχή.

«Ή ζωή ή δουλειά»
Στο καφενείο της Ποντοκώμης οι συζητήσεις για τις πολιτικές εξελίξεις και το μελλον τη ΔΕΗ είναι συχνές. Καθώς οι νεότεροι μετακομίζουν στις πόλεις, η πλειοψηφία όσων παραμένουν στο χωριό είναι συνταξιούχοι, πολλοί εκ των οποίων εργάζονταν στα ορυχεία και τα εργοστάσια της ΔΕΗ.
Από τα μνήματα στο νεκροταφείο του χωριού καταλαβαίνεις τα προβλήματα.
Ο Αντώνης Σαμαράς, πρώην λιγνιτωρύχος και πρόεδρος του τοπικού Συλλόγου Περιβάλλοντος και Ποιότητας Ζωής, έχοντας περάσει μια ζωή μέσα στα ορυχεία με έντονη συνδικαλιστική δράση, θέτει εξ’ αρχής το δίλημμα: «Ή ζωή ή δουλειά. Όπου έχει βιομηχανία διαλέγεις, βιομηχανία θέλεις ή υγεία;» λέει στο Solomon MAG. «Από τα μνήματα στο νεκροταφείο του χωριού καταλαβαίνεις τα προβλήματα. Νέοι άνθρωποι, από 45 έως 60 χρονών, φεύγουν από καρδιές, καρκίνους, αναπνευστικά. Έχασα αδερφό 49 ετών από καρκίνο, ήταν λιγνιτωρύχος όπως κι εγώ, όμως εκείνος δεν πρόλαβε να συνταξιοδοτηθεί» περιγράφει ο Αντώνης και εξηγεί πως από τότε που έκλεισε ο ΑΗΣ Πτολεμαΐδας και οι δύο από τις τέσσερις μονάδες του ΑΗΣ Καρδιάς η κατάσταση έχει βελτιωθεί. «Ευτυχώς τώρα δεν έχουμε τέφρα, (αλλά) μόνο σκόνη και καρβουνόσκονη» σημειώνει. «Αλλά τι να το κάνεις όταν ο κόσμος δουλεύει στον εργολάβο με δύο ευρώ την ώρα; Να δουλεύεις δωδεκάωρο μέσα στο ορυχείο για να βγάλεις 22 ευρώ μικτά, δηλαδή να πρέπει να ζήσεις την οικογένειά σου με 450 ευρώ το μήνα. Πες, τα νέα παιδιά να γίνουν αγρότες, αλλά πού να καλλιεργήσουν; Αυτή τη στιγμή η ΔΕΗ έχει ανεκμετάλλευτα στρέμματα χιλιάδες. Πρέπει να γίνει αποκατάσταση των εδαφών, να τα μοιράσουν στον κόσμο. Υπάρχει πρόβλημα, κατάλαβες;»


Επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον
Στον άξονα Πτολεμαΐδας – Αμυνταίου λειτουργούν πλέον τρεις λιγνιτικοί σταθμοί, ο ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου, ο ΑΗΣ Αμυνταίου και οι μονάδες 3 και 4 του ΑΗΣ Καρδιάς. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο για το Λιγνίτη της WWF και οι τρεις υπάγονται σε κάποιο καθεστώς εξαίρεσης από την περιβαλλοντική νομοθεσία, οδηγώντας σε αυξημένες εκπομπές ρύπων, ενώ οι σταθμοί Αμυνταίου και Αγίου Δημητρίου συγκαταλέγονται στους πιο ρυπογόνους της Ευρώπης.
Παρά τον περιορισμό του, από το 80% της συνολικής ηλεκτροπαραγωγής το 1995 στο 35% το 2016, ο λιγνίτης εξακολουθούσε να ευθύνεται για περισσότερο από το 30% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ελλάδας. Παράλληλα η διεθνής έρευνα έχει δείξει ότι η καύση του απελευθερώνει σκόνη, βαρέα μέταλλα και άλλες τοξικές ουσίες που συμβάλλουν στη δημιουργία όξινης βροχής και συνδέονται με ασθένειες όπως το άσθμα και ο καρκίνος. Σύμφωνα με έκθεση 4 περιβαλλοντικών οργανώσεων 22.900 πρόωροι θάνατοι τον χρόνο στην Ευρώπη οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλούν οι ατμοηλεκτρικοί σταθμοί με καύσιμο το κάρβουνο. Παρόλη όμως την εκτεταμένη λιγνιτική δραστηριότητα δίπλα σε πόλεις, χωριά και καλλιεργήσιμες εκτάσεις της Δυτικής Μακεδονίας ουδέποτε έγινε επιδημιολογική μελέτη στην περιοχή. Επιμέρους μελέτες έχουν δείξει αυξημένα κρούσματα ασθενειών που συνδέονται με το αναπνευστικό σύστημα ενώ στοιχεία που έχουν δει κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας από τα δύο μεγάλα νοσοκομεία της Κοζάνης και της Πτολεμαΐδας επιβεβαιώνουν την ραγδαία αύξηση κρουσμάτων καρκίνου που περιγράφουν οι κάτοικοι της περιοχής.
Η κυρία Γρηγοριάδου έχασε το σύζυγό της από καρκίνο του πνεύμονα σε ηλικία 59 ετών, ενώ μετά από λίγα χρόνια αρρώστησε και η ίδια.
Η Σοφία Γρηγοριάδου, κατάγεται από τον Κόμανο, ένα λιγνιτικό χωριό που απαλλοτριώθηκε από τη ΔΕΗ στις αρχές της δεκαετίας του 2000 για τις ανάγκες του ορυχείου Κυρίου Πεδίου. «Τα σπίτια μας στον Κόμανο ήταν μέσα στη βρωμιά» διηγείται στο Solomon MAG. «Εγώ επειδή δούλευα και καθαρίστρια εκεί, τι να σου πω, μπορεί για ένα δωμάτιο να άλλαζα πέντε φορές τον κουβά γιατί είχε λάσπη, όχι σκόνη, λάσπη. Βιώσαμε τη μόλυνση στο πετσί μας και μας βγήκε πολύ έντονα στην περιοχή μας ο καρκίνος, οργιάζει. Λογικό δεν είναι όταν ζεις μέσα στα φουγάρα; Όλη αυτή η σκόνη έπεφτε πάνω μας. Την αναπνέαμε».

Η κυρία Γρηγοριάδου έχασε το σύζυγό της από καρκίνο του πνεύμονα σε ηλικία 59 ετών, ενώ μετά από λίγα χρόνια αρρώστησε και η ίδια. «Δεν υπάρχει σπίτι που να μην έχει τουλάχιστον έναν καρκινοπαθή. Εμένα τα παιδιά μου είδαν και τους δυο γονείς να αρρωσταίνουν από καρκίνο, έχασαν τον πατέρα τους». Μετά την οικογενειακή και προσωπική της περιπέτεια γράφτηκε στο Σύλλογο Καρκινοπαθών Εορδαίας του οποίου ανέλαβε πρόεδρος πριν από ενάμιση χρόνο. «Στο σύλλογο έχουμε 400 εγγεγραμμένα μέλη, μεταξύ των οποίων και μικρά παιδιά, ενώ είμαστε σε επικοινωνία με ακόμα 400 ανθρώπους που δεν θέλουν να γραφτούν για λόγους ιδιωτικότητας».

Νερά μολυσμένα με εξασθενές χρώμιο
Σε μικρή απόσταση από το ορυχείο Νοτίου Πεδίου, το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια, βρίσκεται η Ακρινή. Το ορυχείο περνάει παράλληλα µε το χωριό, σε απόσταση µερικών εκατοντάδων µέτρων από τα πρώτα σπίτια, ενώ σε κοντινή απόσταση βρίσκεται ο ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου, οι αποθέσεις τέφρας και αδρανών υλικών και οι ταινιόδρομοι μεταφοράς τέφρας και λιγνίτη.
Ρίχνανε σκέτη τέφρα, καρκίνο δηλαδή, και ρημάξανε και την περιοχή και τον υδροφόρο ορίζοντα και εμάς.
Ο πρόεδρος του τοπικού περιβαλλοντικού συλλόγου, Κώστας Πουτακίδης, βρίσκεται σε «πόλεμο» με τη ΔΕΗ εδώ και μία δεκαετία. «Το μεγαλύτερο έγκλημα που έκανε η ΔΕΗ ήταν ότι μέχρι το 1991 έριχναν σκέτη τέφρα έξω από το χωριό» λέει στο Solomon MAG. «Και με αγώνες που κάναμε ρίξανε χώμα από πάνω και φυτέψανε ακακίες. Αυτό ζήσαμε. Ρίχνανε σκέτη τέφρα, καρκίνο δηλαδή, και ρημάξανε και την περιοχή και τον υδροφόρο ορίζοντα και εμάς. Φυσούσε αέρας, σηκωνόταν η τέφρα κι έπεφτε πάνω στο χωριό. Έχουμε τριπλάσια θνησιμότητα από καρκίνο του πνεύμονα στην περιοχή μας. Τέσσερις φορές ξεκίνησαν να κάνουν επιδημιολογική μελέτη και δεν την έκαναν. Αλλά πήγαμε εμείς στο ληξιαρχείο, πήραμε τις πράξεις θανάτου και έτσι το καταγράψαμε».

Το 2013 , έλεγχος της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης Αποχέτευσης Κοζάνης ανίχνευσε υψηλά ποσοστά εξασθενούς χρωμίου στο νερό της πηγής που υδροδοτούσε τότε την Ακρινή και ακόμα τρία χωριά. Πόρισμα πραγματογνωμόνων του ΑΠΘ «έδειξε» ως υπεύθυνη τη διαχείριση της τέφρας και τέσσερα διευθυντικά στελέχη της ΔΕΗ παραπέμφθηκαν στο εδώλιο. Οι τρεις καταδικάστηκαν, καθώς το δικαστήριο απεφάνθη ότι η έκπλυση της τέφρας λόγω μη ορθής διαχείρισης και η διείσδυσή της στον υδροφόρο ορίζοντα έπαιξαν ρόλο στη μόλυνση των πηγών. Από πλευράς της η επιχείρηση κατέθεσε στοιχεία που ενοχοποιούν τα πετρώματα της περιοχής και αναμένει δικαίωση στο Εφετείο. «Μας κατηγορούν ότι μολύνθηκε ο υδροφόρος στα 600 μέτρα αλλά εμείς βρήκαμε χρώμιο στα 1.500 μέτρα, 800 μέτρα πάνω από τον ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου που υποτίθεται ευθύνεται. Το νερό έρχεται από πάνω προς τα κάτω. Δεν φταίει η τέφρα για το εξασθενές χρώμιο και αυτό θα αποδειχθεί στο Εφετείο» είπαν στο Solomon MAG στελέχη της επιχείρησης.
«Λένε ότι από μια πηγή πάνω στο βουνό κατεβαίνει νερό με χρώμιο. Και λέω εγώ, πώς είναι δυνατόν να ανακαλύψατε πηγή με χρώμιο και να μην ενημερώσατε τους κατοίκους;» διερωτάται από πλευράς του ο Κώστας Πουτακίδης. Για τους κατοίκους του οικισμού η καταδικαστική απόφαση είναι ένα σημαντικό επιχείρημα υπέρ του αγώνα που δίνουν για μετεγκατάσταση. Η ΔΕΗ έχει απαλλοτριώσει 5.000 στρέμματα καλλιεργήσιμων εκτάσεων και είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον να απαλλοτριώσει ακόμα 5.000 στον κάμπο της Ακρινής, όχι όμως και το ίδιο το χωριό, καθώς δεν έχει λιγνίτη στο υπέδαφός του.

Επιθυμητές μετεγκαταστάσεις
Το 2011 οι κάτοικοι πέτυχαν η μετεγκατάσταση της Ακρινής να συμπεριληφθεί στο νόμο 3937 περί διατήρησης της βιοποικιλότητας, επικαλούμενοι όχι μόνο την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής τους από την επιβάρυνση του περιβάλλοντος αλλά και λόγους βιωσιμότητας. Από τί θα ζήσουν όσοι χάνουν τα χωράφια τους; Ο νόμος που προβλέπει το κόστος της μετεγκατάστασης να μοιραστεί μεταξύ ΔΕΗ και κράτους δεν έχει ακόμα εφαρμοστεί, ενώ η ΔΕΗ ξεκαθαρίζει ότι δεν πρόκειται να προχωρήσει.

Επιθυμητές μετεγκαταστάσεις
Το 2011 οι κάτοικοι πέτυχαν η μετεγκατάσταση της Ακρινής να συμπεριληφθεί στο νόμο 3937 περί διατήρησης της βιοποικιλότητας, επικαλούμενοι όχι μόνο την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής τους από την επιβάρυνση του περιβάλλοντος αλλά και λόγους βιωσιμότητας. Από τί θα ζήσουν όσοι χάνουν τα χωράφια τους; Ο νόμος που προβλέπει το κόστος της μετεγκατάστασης να μοιραστεί μεταξύ ΔΕΗ και κράτους δεν έχει ακόμα εφαρμοστεί, ενώ η ΔΕΗ ξεκαθαρίζει ότι δεν πρόκειται να προχωρήσει.

Διαβάστε περισσότερα...