Ποτάμια - σωλήνες αποβλήτων...

Ο ανθρώπινος πολιτισμός ξεκίνησε δίπλα στα ποτάμια. Σε ποτάμι έγινε και ο πρώτος αγιασμός των υδάτων για να γιορτάζουμε τα Θεοφάνια. Ως νεοέλληνες, όμως, προτιμούμε να μένουμε στη ρήση «το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω». Ακόμη και αν όσα ρίχνουμε μέσα του επιστρέφουν σε εμάς και με το παραπάνω...
Δέκα χρόνια μετά την εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας του 2000 (2000/60) για τα νερά, η Ελλάδα προσπαθεί τώρα, μέσα σε δύο μήνες, να καταρτίσει όπως όπως διαχειριστικές μελέτες. Για να δείξει ότι κάτι κάνει, να αποφύγει ποινές και απώλειες κονδυλίων επειδή δεν έκανε όσα έπρεπε τότε που όφειλε.
Επί δεκαετίες, ακατέργαστα βιομηχανικά και αστικά απόβλητα, γεωργικά λιπάσματα, παράνομες αμμοχαλικοληψίες, υδροηλεκτρικά και αρδευτικά φράγματα καταστρέφουν τη ζωή στα ποτάμια, τις λίμνες και τις παράκτιες ζώνες, όπου αυτά καταλήγουν και τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, χωρίς στο επίσημο κράτος να έχει δείξει ότι είναι αποφασισμένο να βάλει ουσιαστικούς φραγμούς.
Η περίπτωση του Ασωπού ποταμού στη Βοιωτία αναδεικνύει το πρόβλημα σε όλες του τις διαστάσεις - και δεν είναι η μόνη. Εκεί το 1969 το κράτος δέχτηκε να ρίχνουν οι βιομηχανίες, που είχαν ξεκινήσει να εγκαθίστανται, τα βιομηχανικά τους απόβλητα. Θεωρητικώς, υπήρχε η πρόνοια να είναι αυτά επεξεργασμένα. Δισεκατομμύρια δραχμές σε επιδοτήσεις δόθηκαν όχι μόνο για να εγκατασταθούν στις παρακείμενες περιοχές (Οινόφυτα, Σχηματάρι κ.λπ.) τεράστια εργοστάσια, αλλά για να δημιουργήσουν, υποτίθεται, μονάδες βιολογικού καθαρισμού. Ουδείς έλεγξε αν ποτέ λειτούργησαν πραγματικά.
Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2007 και να ξεσηκωθούν πολίτες στην τοπική κοινωνία για να διαπιστωθεί επισήμως ότι τα εκατοντάδες εργοστάσια προτιμούσαν να ανοίγουν πηγάδια και να ρίχνουν μέσα τους τα τοξικά τους απόβλητα -εάν δεν έκαναν απορρίψεις κατ' ευθείαν με σωλήνες στο ποτάμι. Το τότε υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ μίλησε για έργο εθνικής σημασίας, ανακοίνωσε επιβολή προστίμων και έργα απορρύπανσης. Πριν περάσει πολύς καιρός εμφανίστηκε να λέει ότι το νερό καθάρισε!... Οι μετρήσεις του ΕΛΚΕΘΕ, που αναλυτικά θα διαβάσετε στις επόμενες σελίδες, άλλα μαρτυρούν.
Είναι άγνωστο πόσα πρόστιμα πληρώθηκαν και κυρίως εάν αυτό συνέτισε κάποιους. Αγνωστο επίσης εάν ταυτοποιήθηκαν οι δεκάδες σωλήνες που καταλήγουν στο ποτάμι ρίχνοντας απόβλητα με τους ρυπαντές που τις έχουν τοποθετήσει. Γνωστό είναι ότι το ποτάμι συνεχίζει να κυλά μολυσμένο, δίπλα να γίνονται καλλιέργειες και να βόσκουν ζώα και οι κάτοικοι να πίνουν μόνο εμφιαλωμένο νερό.
Το άλλο γνωστό είναι ότι η Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος έχει σήμερα αριθμητικά το ίδιο προσωπικό με εκείνο που είχε το 2003 όταν πρωτοστελεχώθηκε. Περίπου τριάντα ήταν τότε, 32 είναι και σήμερα,1 ενώ θα χρειάζονταν τουλάχιστον 80. Ολόκληρη η Βόρεια Ελλάδα εποπτεύεται από έξι άτομα! Και αυτό, τη στιγμή που οι «Ράμπο περιβάλλοντος» θα μπορούσαν να ασκούν ουσιαστικό έλεγχο όχι μόνο στα εκατοντάδες εργοστάσια που βρίσκονται δίπλα σε ποτάμια αλλά και στους βιολογικούς καθαρισμούς των πόλεων.
Η ελλιπής λειτουργία των βιολογικών καθαρισμών είναι τεράστιο πρόβλημα. Κόστισαν τεράστια ποσά, επιδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ενωση, έδωσαν «δουλειά» σε τοπικούς και υπερτοπικούς φορείς αλλά έμειναν στη μέση. Υπολογίζεται σήμερα ότι ποσοστό 85% των βιολογικών καθαρισμών είτε δεν λειτουργεί καθόλου είτε δεν αποδίδει στον μέγιστο βαθμό (τριτοβάθμια επεξεργασία). Τα λύματα όμως συνεχίζουν να πέφτουν και μεγάλο μέρος αυτών καταλήγει στα ποτάμια.
Το άλλο πρόβλημα είναι ότι την κοινοτική οδηγία ανέλαβε να εφαρμόσει το πρώην υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ -φορέας κλειστοφοβικός έως πρότινος και αρνούμενος να ακούσει ή να μιλήσει στην κοινωνία, εκτός εάν επρόκειτο για κάποιο δημόσιο έργο με πολύ τσιμέντο. Ομως, ήταν άλλα τα υπουργεία που αποφάσιζαν για τις γεωργικές καλλιέργειες (απορροφούν το 86% των υδάτων) και την ενέργεια (3%). Και τα υπουργεία εκείνα δεν είχαν καμία υποχρέωση να συνεννοούνται με το ΥΠΕΧΩΔΕ. Συνεννόηση γινόταν μόνο εάν βρισκόταν υπάλληλος με φιλότιμο και πολύ θάρρος.
Θάρρος θα χρειαστεί και στη συνέχεια, στους κρίσιμους μήνες που θα ακολουθήσουν. Το ΕΛΚΕΘΕ διαπιστώνει ότι το 58% του μήκους των ποταμών βρίσκεται σε μέτρια έως κακή κατάσταση. Για τον Ασωπό πρέπει να οργανωθούν δράσεις που θα κοστίσουν οικονομικά αλλά και πολιτικά. Το ποτάμι πρέπει να ξαναγίνει ποτάμι, αλλά για να συμβεί αυτό χρειάζεται οργανωμένη δράση. Κύκλοι του νέου υπουργείου Περιβάλλοντος μιλούν για συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα βάσει του οποίου: Να εντοπιστούν οι μεγάλοι ρυπαντές, να τους δοθούν συγκεκριμένες προθεσμίες για να σταματήσουν τη ρύπανση ή αλλιώς να κλείσουν οριστικά. Να πληρώσουν επίσης για την αποκατάσταση του ποταμού, του εδάφους και του υπεδάφους.
Ο χρόνος κυλά με ταχύτητα ποταμού και περιθώρια δεν υπάρχουν, καθώς υπάρχουν και τα απρόοπτα. Ενα από αυτά και η πρόσφατη κατολίσθηση στα Τέμπη, δηλαδή πάνω από τον καταταλαιπωρημένο Πηνειό ποταμό. Οι ειδικοί φοβούνται ότι σε περίπτωση εμπλοκής της ροής των υδάτων η κατάσταση θα περιπλακεί. Το τμήμα πριν από τα Τέμπη είναι το πιο μολυσμένο. Εάν το βρώμικο νερό δεν προχωρά εμπρός, θα διαχυθεί στον υδροφόρο, θα τον μολύνει περισσότερο και μαζί με αυτόν τις καλλιέργειες που ήδη αντιμετωπίζουν πρόβλημα.


Πόσο μολυσμένα είναι τα ποτάμια μας
«Να το πάρει το ποτάμι;»... Η ερώτηση τέθηκε σιωπηρά στο παιχνίδι της οικονομικής ανάπτυξης της Ελλάδας και οι εκάστοτε αρχές απάντησαν καταφατικά, με συνέπεια το 58% του μήκους των ποταμών της χώρας να ταξινομείται σε οικολογική ποιότητα κάτω του μετρίου.
Το ποσοστό προκύπτει από τις θερινές μετρήσεις που πραγματοποίησε στο διάστημα μεταξύ 2007 και 2009 το Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων (ΙΕΥ) του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Ο φορέας ανέλαβε, μέσω της Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος, να καταρτίσει το δίκτυο παρακολούθησης της οικολογικής και χημικής κατάστασης των ποταμών της Ελλάδας. Το παραπάνω έργο αποτελεί υποχρέωση της χώρας σε εφαρμογή της οδηγίας 2000/60, που κλείνει ήδη δέκα χρόνια ζωής χωρίς ακόμη η Ελλάδα να έχει καταφέρει να ανταποκριθεί.
Απονέκρωση
Τα στοιχεία που δημοσιεύουμε σήμερα αφορούν προκαταρκτική αξιολόγηση της κατάστασης των ποταμών, δεν αναφέρονται στο σύνολο των ποταμών της χώρας αλλά δίνουν εικόνα της οικολογικής ποιότητας με βάση τους οργανισμούς που ζουν πραγματικά στα νερά, σε σύγκριση με τους οργανισμούς που θα έπρεπε να ζουν εφόσον η κατάσταση ήταν αδιατάρακτη. Οπως μας λέει ο περιβαλλοντολόγος-ποταμολόγος του ΙΕΥ-ΕΛΚΕΘΕ, Γιώργος Χατζηνικολάου, «σε ένα αδιατάρακτο περιβάλλον ζουν ένα πλήθος ειδών, ψάρια, μακροασπόνδυλα, μακρόφυτα, διάτομα». Οταν, για παράδειγμα, διαπιστώνεται στον Ασωπό Βοιωτίας να επιβιώνει μόνο ένα συγκεκριμένο είδος μύγας και οι επιστήμονες ξέρουν ότι αυτό είναι το πιο ανθεκτικό είδος στη βιομηχανική ρύπανση, μπορούν να συμπεράνουν ότι η μόλυνση των υδάτων έχει φθάσει «στην απονέκρωση»...
«Στον Ασωπό Βοιωτίας κάναμε μετρήσεις σε τέσσερα σημεία και πουθενά δεν βρέθηκε ποιότητα καλύτερη του ελλιπούς», λέει ο κ. Χατζηνικολάου ξεκινώντας το παρόχθιο οδοιπορικό μας: «Ψηλά στις πηγές η ποιότητα είναι ελλιπής (πορτοκαλί χρώμα) και παραμένει έτσι πριν πλησιάσουμε τη βιομηχανική ζώνη Οινοφύτων. Πέφτει στο κόκκινο σε δύο σημεία. Εκεί όπου ο Ασωπός δέχεται τα νερά τού παραπόταμου Θερμιδώνα στον οποίο ρίχνουν απόβλητα από τον βιολογικό καθαρισμό των Οινοφύτων και τη βιομηχανική ζώνη Σχηματαρίου (ΕΑΒ κ.λπ.). Πιο χαμηλά η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη».
Αττικόψαρο
Πριν απομακρυνθούμε από το «κλεινόν αθηναϊκό άστυ», τον ρωτούμε για τον εγκιβωτισμένο Κηφισό. Μας λέει ότι οι μετρήσεις δεν έχουν ολοκληρωθεί αλλά η κατάσταση οδηγεί σε κακή ποιότητα χαμηλά στις εκβολές ενώ και ψηλά προς τη Βαρυμπόμπη δεν είναι καλύτερη του μετρίου: «Διαπιστώσαμε άσχημη οσμή ενώ δεν συναντήσαμε πουθενά το αττικόψαρο».
Απέναντι από την Αττική, στην Εύβοια, η έρευνα επιβεβαιώνει τις διαπιστώσεις για την κακή κατάσταση του Μεσσάπιου ποταμού πάνω από τα Ψαχνά. Για τη ζημιά έχει καταγγελθεί πολλαπλώς τον τελευταίο καιρό κυρίως η δραστηριότητα της ΛΑΡΚΟ, που επεξεργάζεται μεταλλεύματα.
Η Αττική όμως υδρεύεται σε μεγάλο ποσοστό από τη λίμνη Υλίκη, στην οποία καταλήγει και ο ποταμός Βοιωτικός Κηφισός. Σε αυτόν λοιπόν τον ποταμό έγινε μέτρηση που έδειξε ελλιπή ποιότητα. «Το σημείο μέτρησης βρίσκεται όμως κοντά στη Λιβαδειά, εκεί όπου πέφτει ο βιολογικός καθαρισμός της πόλης και σε μεγάλη απόσταση από την Υλίκη», λέει ο κ. Χατζηνικολάου. Φαίνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των αποβλήτων του βιολογικού καταναλώνεται στο πότισμα των χωραφιών που μεσολαβούν...
Πελοπόννησος
Πριν συνεχίσουμε βόρεια, μια περιήγηση στα ποτάμια της Πελοποννήσου. Ποιότητα πολύ καλή ψηλά κοντά στις πηγές και πριν από τα φράγματα, αλλά ελλιπής σε πολλές περιπτώσεις όπου εντατικοποιούνται γεωργικές χρήσεις και λοιπές οικονομικές δραστηριότητες. Εξαίρεση, ο Ασωπός Κορινθίας όπου διαπιστώνεται ελλιπής ποιότητα ψηλά στις πηγές, πιθανότατα ως συνέπεια της λειτουργίας αρδευτικού φράγματος. «Αναδεικνύεται εδώ, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές, το πρόβλημα της οικολογικής παροχής, δηλαδή της ποσότητας νερού που είναι απαραίτητη για να διατηρήσει τη ζωή που υποστηρίζει», λέει ο κ. Χατζηνικολάου.
Στα νότια του Μοριά συναντούμε πολλά πορτοκαλιά σημεία στην αξιολόγηση του ΕΛΚΕΘΕ. «Στον Ευρώτα, κοντά στην πόλη της Σπάρτης, η ποιότητα επηρεάζεται από τα απόβλητα δεκάδων ελαιουργείων, εργοστασίων που επεξεργάζονται εσπεριδοειδή και φυσικά τις εκτεταμένες απολήψεις νερού. Το κακό είναι ότι η ποιότητα παραμένει ελλιπής και αρκετά χιλιόμετρα παρακάτω, στο ειδυλλιακό κατά τα άλλα φαράγγι του Βρονταμά. Ευτυχώς βελτιώνεται καθώς προχωρούμε κοντά στη Σκάλα Λακωνίας, όπου πέφτουν νερά από κοντινές πηγές».
Στη Μεσσηνία, δίπλα στη θάλασσα και την πόλη Μεσσήνη, τα νερά του Πάμισου ταξινομούνται στην κατηγορία «ελλιπούς ποιότητας». Ο Πάμισος περνά από εντατικές γεωργικές καλλιέργειες ενώ ίσως επιβαρύνεται από βιοτεχνίες μικρού και μεσαίου μεγέθους που υπάρχουν στην περιοχή ελέγχου. Ιδια η κατάσταση και δυτικά, κοντά στην Ολυμπία (Αλφειός), στο σημείο όπου καταγγέλθηκαν παράνομες αμμοχαλικοληψίες από εργολάβο που υποτίθεται ότι πραγματοποιούσε αντιπλημμυρικά έργα μετά τις πυρκαγιές του 2007.
Στερεά Ελλάδα
Τρία σημεία στα νότια της Στερεάς Ελλάδας αξιολογούνται στο μέτριο. Ενα από αυτά βρίσκεται στο δέλτα του Αχελώου κοντά στα χωριά Νεοχώρι και Κατοχή, «πιθανόν λόγω προβληματικής λειτουργίας των μεγάλων υδροηλεκτρικών φραγμάτων». Οι εντατικές και εκτεταμένες αμμοχαλικοληψίες είναι η πιθανότερη αιτία που μετριάζει την ποιότητα των υδάτων στον Εύηνο ενώ μικρή σημασία έχει η μέτρια ποιότητα στην παραθαλάσσια θέση Σκίτσα, ανάμεσα στην Ιτέα Φωκίδας και τη διπλανή Κίρρα.
Από την παραλία στα ψηλά βουνά, τώρα... Υποβάθμιση παρατηρείται ακόμη και στον Καρπενησιώτη ποταμό, και μάλιστα σε σημείο ελέγχου κοντά στο Πάρκο Κυκλοφοριακής Αγωγής Καρπενησίου. «Το παράξενο είναι ότι αυτό συμβαίνει ανάντι του βιολογικού καθαρισμού της πόλης, δηλαδή πριν από το σημείο όπου εκβάλλονται τα επεξεργασμένα λύματα, πιθανόν από κάποιους που δεν μπήκαν στον... κόπο να συνδεθούν με το αποχετευτικό σύστημα της πόλης και προτίμησαν να ρίχνουν τα λύματα κατ' ευθείαν στο ποτάμι», λέει ο κ. Χατζηνικολάου.
Βιολογικός, ετών τριάντα
Ο Σπερχειός στη Φθιώτιδα έχει έξι σημεία ελέγχου. Στα δύο ορεινά, κοντά στις πηγές, η ποιότητα είναι καλή έως υψηλή αλλά λίγο πριν φτάσει κοντά στη Λαμία έχει ήδη πέσει στο μέτριο. Στο δέλτα των εκβολών, ο ποταμός αποκτά τρεις κλάδους, εκ των οποίων οι δύο τεχνητοί. Στον βορειότερο, η μέτρηση έδειξε κακή ποιότητα και αυτό «συνδέεται μάλλον με τη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού της Λαμίας που συμπληρώνει τρεις δεκαετίες και δεν περιλαμβάνει επεξεργασία τρίτου βαθμού». Προβλήματα εντοπίζονται και στους άλλους δύο κλάδους με ελλιπή ποιότητα λόγω των έργων για το νέο αυτοκινητόδρομο αλλά και της λειτουργίας μιας χαρτοβιομηχανίας, κοντά στην οποία «τα νερά γεμίζουν από μια γκρίζα μάζα σε μορφή πολτού».
Στη βορειοδυτική Ελλάδα τα προβλήματα ποιότητας είναι σχετικώς περιορισμένα. Ελλιπής η ποιότητα των νερών μόνο στον Αραχθο κοντά σε κάποια φράγματα γεωργικών αρδεύσεων που προκαλούν διακοπή στη συνέχεια της ροής του νερού. Στον Καλαμά, στο σημείο όπου καταλήγει ο βιολογικός καθαρισμός των Ιωαννίνων, η κατάσταση είναι μέτρια. Ομως στα Γρεβενά, ο Γρεβενίτης, που τροφοδοτεί στη συνέχεια τον Αλιάκμονα, πέφτει σε πολύ χαμηλό επίπεδο καθώς «ο βιολογικός καθαρισμός της πόλης συνεχίζει να μη λειτουργεί αν και είναι έτοιμος από τριετίας», όπως λέει ο κ. Χατζηνικολάου.
Στης Λαρίσης το ποτάμι
Η κατάσταση χειροτερεύει στο ποτάμι του θεσσαλικού κάμπου, τον Πηνειό, που αξιολογείται σε 19 σημεία. Η ποιότητα πέφτει στη δεύτερη χειρότερη βαθμίδα (ελλιπής) σε δέκα σημεία, αρχής γενομένης από τα Τρίκαλα κοντά στο σημείο όπου εκβάλλει ο βιολογικός καθαρισμός της πόλης. Συνεχίζεται έτσι στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής καθώς προστίθενται άλλοι βιολογικοί, τα στραγγίγματα των καλλιεργειών, τα χωμάτινα αρδευτικά φράγματα και οι αντλήσεις. Γίνεται ακόμα χειρότερη μετά τη Λάρισα, όπου σε όλα τα παραπάνω προστίθενται τα λύματα από κάθε λογής εργοστάσια, βελτιώνεται κάπως δεχόμενος τα υπόγεια νερά του Ολύμπου για να καταλήξει σε καλή ποιότητα στην εκβολή προς τη θάλασσα. Το... αστείο είναι ότι αρμόδιοι επιχειρηματολογούν για την ανάγκη εκτροπής του Αχελώου στη Θεσσαλία προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση στο δέλτα του Πηνειού!
Βόρεια Ελλάδα
Στην υπόλοιπη βόρεια Ελλάδα, η ποιότητα των ποταμών βαρύνεται κυρίως από γεωργικές εκπλύσεις, αστικά λύματα και την προβληματική λειτουργία των φραγμάτων, δευτερευόντως δε από τη διασυνοριακή ρύπανση. Κακή ποιότητα καταγράφεται μόνο σε ένα μικρό ποτάμι δυτικά της Φλώρινας (Λύγκος) αλλά το πορτοκαλί χρώμα διόλου δεν σπανίζει. Το συναντούμε στον Αλιάκμονα στην περιοχή Νησέλλι, στο ρέμα Σουλού, που δέχεται τα νερά από το βιολογικό καθαρισμό της Πτολεμαΐδας πριν καταλήξει στη λίμνη Βεγορίτιδα, στον Αξιό και τον Γαλλικό ποταμό, όπου μαζί με τις καλλιέργειες επιδρά η ρύπανση κυρίως εργοστασίων επεξεργασίας-τυποποίησης, στον Στρυμόνα, τον Νέστο μετά το φράγμα της ΔΕΗ, τον Βοσβόζη που δέχεται τον βιολογικό καθαρισμό της Κομοτηνής πριν καταλήξει στη λίμνη Ισμαρίδα, τον Φιλιούρη που περνά από τις Σάπες και τον κλάδο του Εβρου που περνά από τις Φέρες. Μέτρια προς ελλιπής παρουσιάζεται η ποιότητα στην υπερχείλιση της Βόλβης και στο Στρατονικό της Χαλκιδικής.
Διαχείριση... σχέδιο - πλημμύρα
«Ανω ποταμών» η κατάσταση με τα ποτάμια και τη διαχείριση των νερών. «Στην Ελλάδα είμαστε δεκαετίες πίσω σε σχέση με την Ευρώπη, δυτική και ανατολική, αλλά ακόμη και αν συγκριθούμε με χώρες της Αφρικής.
Γέφυρα Νέστου Δεν υπάρχουν ούτε μηχανισμοί ελέγχου ούτε σχέδια διαχείρισης. Ξοδέψαμε τεράστια ποσά για έργα, όπως η εκτροπή του Αχελώου, αλλά αποτύχαμε σε μέτρα που θα εξασφάλιζαν επαρκή ποσότητα και ποιότητα για ολόκληρο τον πληθυσμό», μας λέει η Μαρία Μιμίκου, καθηγήτρια στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και διευθύντρια του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων.
Μιλούμε μαζί της με αφορμή την προκαταρκτική αξιολόγηση του ΕΛΚΕΘΕ και τις διαπιστώσεις της, αλλά η συζήτηση επεκτείνεται σε όλες τις παραμέτρους που υποβαθμίζουν τη ζωή στις παραποτάμιες περιοχές ενώ επηρεάζουν ολόκληρη τη χώρα, καθώς πλήττονται τα αγροτικά προϊόντα που όλοι καταναλώνουμε, το περιβάλλον και η βιομηχανία του τουρισμού -ειδικά στις παραθαλάσσιες περιοχές όπου τα υποβαθμισμένα ποτάμια και η μόλυνση στον υδροφόρο ορίζοντα προκαλούν συνεχώς δυσμενή σχόλια και «ταξιδιωτικές οδηγίες».
Παράνομες γεωτρήσεις
«Ο μηχανισμός ελέγχου θα έπρεπε θεωρητικά να έχει ενεργοποιηθεί με βάση την ευρωπαϊκή οδηγία 2000/60 και τον νόμο 3199/2003 που την ενσωμάτωσε», λέει η κ. Μιμίκου. «Δηλαδή θα έπρεπε να έχει συσταθεί η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων, να έχει περιφερειακές διευθύνσεις με το κατάλληλο προσωπικό και κυρίως τις απαραίτητες αρμοδιότητες. Ο μηχανισμός αυτός όχι μόνο δεν έχει ενεργοποιηθεί αλλά δεν βλέπω και μέλλον. Αρκεί να σας πω ότι τα 2/3 των γεωτρήσεων είναι παράνομες και αυτό εκθέτει σε πρόσθετους κινδύνους καθώς αυτά επικοινωνούν με τον υδροφόρο ορίζοντα όπου καταλήγουν τα φυτοφάρμακα όταν χρησιμοποιούνται αλόγιστα».
Ρωτούμε την κ. Μιμίκου πώς θα έπρεπε να λειτουργεί ένα σχέδιο παρακολούθησης των υδάτων. «Σίγουρα χρειάζονται πολύ περισσότερα από τα 150 σημεία που έλεγξε το ΕΛΚΕΘΕ (υποτίθεται ότι έχουμε δεσμευθεί ως χώρα να κάνουμε μέσα στο 2010 ελέγχους σε 435 σημεία). Χρειάζεται σύστημα τόσο για τα επιφανειακά όσο και για τα υπόγεια ύδατα. Είμαστε δεκαετίες πίσω. Θυμάμαι όταν πριν από το 2000 πηγαίναμε ως ελληνική αντιπροσωπεία στα κοινοτικά όργανα που ετοίμαζαν την οδηγία -κάποιες φορές χωρίς να μας πληρώνουν τα εισιτήρια. Ζητούσαμε τότε μαζί με την ποιότητα να γίνει υποχρεωτική και η μέτρηση της ποσότητας, αλλά οι βόρειες χώρες που είχαν τον πρώτο λόγο δεν μπορούσαν να δεχθούν τέτοια ανάγκη έχοντας εφαρμόσει τα απαραίτητα συστήματα πριν από τον πόλεμο! Το ζήτημα όμως είναι σημαντικό. Εάν σε ένα ποτάμι βγαίνει ένας βιολογικός καθαρισμός και το νερό τρέχει πλημμύρα αυτοκαθαρίζεται και δεν έχει πρόβλημα. Εάν η παροχή νερού είναι χαμηλή, τότε είναι βρώμικο».
Και τι συμβαίνει εάν το ποτάμι καταλήγει σε λίμνη; «Εάν το στοιχείο που ρυπαίνει δεν εξαφανίζεται και είναι χημικό-τοξικό, θα πάει στη λίμνη. Εκεί υπάρχει άλλο πρόβλημα. Αλλά κάθε μοντέλο ποιότητας έχει μέσα και την ποσότητα. Λίμνες, ταμιευτήρες έχουν άλλη αντιμετώπιση από ποτάμια για μετρήσεις ποσοτικές και ποιοτικές. Δεν υπάρχουν άλλες χώρες σε αντίστοιχο χάλι. Ούτε η Βουλγαρία ούτε η Ρουμανία, ακόμη και χώρες της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής είναι πιο μπροστά από εμάς. Τα δίκτυα μετρήσεων χρειάζονται και πολύ χρόνο για να αποδώσουν συμπεράσματα. Δεν γίνεται με μία μέτρηση να θεωρείς πως έχεις στοιχεία», τονίζει η καθηγήτρια του ΕΜΠ.
Χρήμα μόνο για... μπετά
Πού οφείλεται όμως αυτή η οπισθοδρόμηση; Υποτιμήσαμε τόσο εύκολα το πρόβλημα; «Οφείλεται σε έλλειψη κονδυλίων που θα συνέβαλλαν στην ανάπτυξη δικτύων παρακολούθησης. Χρειάζεται προσωπικό, κονδύλια και χρόνος για να αποδώσει ένα τέτοιο σύστημα. Χρειάζεται εθνική υδρολογική υπηρεσία. Η ΔΕΗ μετρά μόνο όπου έχει φράγματα, δηλαδή σε λίγες θέσεις μέρτησης».
Αν όμως δεν υπάρχουν κονδύλια, πώς γίνεται να ξοδεύονται εκατοντάδες εκατομμύρια για έργα όπως η εκτροπή του Αχελώου στη Θεσσαλία; «Είναι γνωστό ότι δεν έχει γίνει μελέτη για τη Θεσσαλία, τι αποθέματα διαθέτει για να καλύψει τις ανάγκες και βέβαια μια μελέτη αγροτικής ανάπτυξης. Δεν μπορείς να φέρεις νερό από τον Αχελώο και μετά να επιδοτείς καλλιέργειες που θα υδροδοτείς. Αυτός είναι ο παραλογισμός. Οτι δεν έχει μελετηθεί η αγροτική καλλιέργεια. Και βέβαια επενδύθηκαν χρήματα στην εκτροπή και αυτό είναι το λάθος. Είναι ο μη επιστημονικός τρόπος με τον οποίο οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν τα πράγματα, τα βλέπουν σε βάθος τριετίας για να πάρουν ψήφους. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι επιστήμονες που τρέχουν πίσω από τους πολιτικούς για να καλύψουν τι ζητάνε».
Είστε δηλαδή ξεκάθαρα εναντίον της εκτροπής του Αχελώου; ρωτούμε την κ. Μιμίκου. «Δεν είμαι υπέρ του ναι ή όχι σαν να απαντώ στο δίλημμα Παναθηναϊκός ή Ολυμπιακός. Στην επιστήμη όλα είναι δυνατά, αλλά πρέπει να τεκμηριώνονται. Η εκτροπή δεν είναι τεκμηριωμένη ούτε οικονομικά ούτε υδρολογικά ούτε περιβαλλοντικά. Ούτε καν επιχειρησιακή τεκμηρίωση υπάρχει για να γνωρίζουμε όταν έρθει το νερό πού θα χρησιμοποιηθεί, πώς θα φτάσει στον καταναλωτή. Εγιναν οι εξαγγελίες, έρχονται διάφοροι και μετρούν, ανοίγουν τρύπες, το ΣτΕ ακυρώνει, ξανάρχονται, κάνουν νέες μελέτες. Λείπει η μελέτη σκοπιμότητας που θα έβαζε όλα τα δεδομένα για να γνωρίζουμε τι θα γίνει με Αχελώο και Πηνειό, ποιες είναι οι επιθυμητές καλλιέργειες. Ασχολήθηκα με την εκτροπή από τότε που ξεκίνησε η συζήτηση, εργαζόμενη για τη ΔΕΗ πριν γίνω καθηγήτρια, και το θέμα είναι ακόμη σε εκκρεμότητα. Ολα λίθοι, πλίνθοι, κέραμοι...»
Αρμοδιότητες
Πέραν όλων αυτών, υπάρχει όμως και σοβαρό πρόβλημα με τις αρμοδιότητες. «Ακόμη και ο νόμος 3199 που έγινε σε εφαρμογή της οδηγίας βρίθει λαθών», λέει η κ. Μιμίκου. «Η ειδική γραμματεία στο υπουργείο Περιβάλλοντος είναι επίσης λάθος διότι τα νερά υπάγονται στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και στη ΔΕΗ που έχει τα φράγματα. Η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος ανέθετε μελέτες, έκανε διάφορα αλλά δεν μπορούσε να εφαρμόσει τίποτε. Οργανισμοί όπως η ΔΕΗ και το υπουργείο Γεωργίας αποφασίζουν μόνοι τους, δεν ρωτούν την ΚΥΥ πού θα βάλουν καλλιέργειες. Ανοίγουν μετά οι αγρότες γεωτρήσεις παράνομες, υπεραντλούν τον υδροφόρο, μπαίνει η θάλασσα (βασικότερη αιτία μόλυνσης) και βασικό θέμα για την Ελλάδα που είναι τουριστική χώρα: Εάν το νερό είναι υφάλμυρο στα νησιά, δεν μπορείς να το χρησιμοποιήσεις. Για την Ελλάδα που στηρίζεται στον τουρισμό, έχει μεγάλη βαρύτητα αυτό. Τα ξενοδοχεία δεν μπορούν να δουλέψουν»...
Θυμίζουμε στην καθηγήτρια ότι εκτός από τον τουρισμό υπάρχουν και τα γεωργικά προϊόντα που επίσης φτάνουν σε όλο τον κόσμο. «Ακριβώς. Εάν για παράδειγμα κάποιος ποτίζει με μολυσμένο νερό στον Ασωπό, επηρεάζεται και το προϊόν αλλά και ο υδροφόρος ορίζοντας».
Κράτος εν κράτει
Πού οφείλονται όμως τα προβλήματα ποιότητας στην απορροή των φραγμάτων της ΔΕΗ; «Οταν η ΔΕΗ αισθάνεται κράτος εν κράτει, φτιάχνει τα φράγματα όπως εκείνη νομίζει ότι τη βολεύουν. Τα κατασκευάζει σαν ενεργειακές επενδύσεις. Το κόστος των μεγάλων φραγμάτων είναι τεράστιο. Τα έργα αυτά διεθνώς γίνονται με πολλούς σκοπούς, δηλαδή ενέργεια, ύδρευση, άρδευση (κυρίως) και αντιπλημμυρικούς σκοπούς. Η ΔΕΗ κοστολόγησε την κιλοβατώρα σαν να ήταν το νερό μόνο για παραγωγή ενέργειας. Ομως αγρότες και δήμοι πηγαίνουν και παίρνουν νερό. Μπαίνουν μέσα και φυτοφάρμακα και το αποτέλεσμα είναι να χάνεται ο έλεγχος. Εάν γινόταν εξ αρχής διαφορετικά η μελέτη, θα ήταν αλλιώς. Η ΔΕΗ διά νόμου σκέφτεται μόνο την ενέργεια. Δεν συνεργάζεται με όσους άλλους εμπλέκονται. Δεν υπάρχει κεντρική εθνική στρατηγική για το νερό. Ακόμη και αν όλοι έκαναν σωστά τη δουλειά τους. Η πίτα του νερού είναι ενιαία και πρέπει ένας να μοιράζει, όχι καθένας να αρπάζει το κομμάτι που θέλει».

Πηγή: Εφημερίδα