Ανάπτυξη και λανθασμένες επιλογές...

Του Ανδρέα Λαγγούση

Από νωρίς ο άνθρωπος απαρνήθηκε τον άνεμο, το νερό και τον ήλιο αναζητώντας υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στο κάρβουνο, τον λιγνίτη και το πετρέλαιο. Πολλοί ισχυρίζονται ότι η ταχύρρυθμη βιομηχανική ανάπτυξη, οι ασταθείς κοινωνικές δομές και η έλλειψη διαθέσιμης τεχνολογίας στις αρχές του 20ού αιώνα ευνόησαν την επιλογή των χημικών καυσίμων έναντι των αέναων πηγών ενέργειας. Τα ορυκτά καύσιμα παρείχαν ευκόλως διαθέσιμη ενέργεια στον χρόνο και στον τόπο ζήτησης προσδίδοντας σταθερότητα στους ρυθμούς βιομηχανικής και οικονομικής ανάπτυξης των πολιτιστικών κέντρων. Έναν αιώνα αργότερα η τεχνολογία για την εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι πλέον διαθέσιμη, οι ρυθμοί βιομηχανικής ανάπτυξης επιβεβαιώνουν την υπόθεση μίας επερχόμενης ενεργειακής κρίσης και εμείς συνεχίζουμε να επενδύουμε στον μύθο των ορυκτών καυσίμων. Μήπως τελικά το αυξημένο κόστος ζωής, οι ενεργειακοί πόλεμοι και η καταστροφή του περιβάλλοντος δεν είναι απλά το αποτέλεσμα της ταχύρρυθμης ανάπτυξης, αλλά μία πάγια τακτική για να δικαιολογήσουμε λανθασμένες αλλά οικονομικά συμφέρουσες επιλογές;
Από το 1996 η κατανάλωση πετρελαίου στον ανεπτυγμένο κόσμο αυξάνεται κατά 1,5% τον χρόνο φθάνοντας το 2006 τα 17 βαρέλια ανά κάτοικο και ανά έτος, ενώ η αντίστοιχη ετήσια κατανάλωση στην υπό ανάπτυξη Κίνα ανέρχεται στα 2 βαρέλια ανά κάτοικο και αυξάνεται με τριπλάσιο ρυθμό. Όλοι κάνουν λόγο για ένα περιβάλλον που αλλάζει από τις αυξημένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ενώ οι διεθνείς οργανισμοί δεν θεσπίζουν κάποιο ουσιαστικό μέτρο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Εν ολίγοις, στοχεύουμε στην εντατικοποίηση της χαμηλού κόστους τριτογενούς παραγωγής, διαφημίζουμε δωρεάν κινητά τηλέφωνα και επενδύουμε στην έρευνα για κατασκευή υπολογιστών κόστους 100 δολαρίων, την ίδια στιγμή που δηλώνουμε ανησυχία για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος από τις αυξημένες εκπομπές ρύπων, την ασύστολη απόρριψη ξεπερασμένου τεχνολογικού υλικού και την έλλειψη περιβαλλοντικής νομοθεσίας παγκόσμιας ισχύος.
Κατά παρόμοιο τρόπο η τιμή του πετρελαίου και το κόστος διαβίωσης αυξάνουν με γοργούς ρυθμούς, ενεργειακοί πόλεμοι ετοιμάζονται για ακόμη μία φορά να ξεσπάσουν, η ανεργία στην Ελλάδα αγγίζει το 9% και ο απλός πολίτης βρίσκεται πάλι στη θέση του κατηγορουμένου επειδή χρησιμοποιεί αυτοκίνητο, παραπονιέται για το κόστος ζωής και ιδιοποιείται υπέρμετρα τη διαθέσιμη φθηνή τεχνολογία. Μία τεχνολογία που έχει τη βάση της στο όνειρο της παγκοσμιοποίησης που τελικά αντί να προσφέρει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στον υπό ανάπτυξη κόσμο χρησιμοποιήθηκε ως μέσο ελαχιστοποίησης του κόστους παραγωγής με ελεύθερες μεταβλητές τις συνθήκες οικονομικής και περιβαλλοντικής εξαθλίωσης. Μάλιστα, οι τελευταίες χρησιμοποιούνται και ως φόβητρο για την καταστολή επικείμενων αντιδράσεων του ανεπτυγμένου κόσμου στις κατά καιρούς προβαλλόμενες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές στάσεις και στους ευρέως διαδεδομένους ενεργειακούς πολέμους.
Αν μία τέτοια αντιμετώπιση της επερχόμενης κρίσης δεν δηλώνει έλλειψη στρατηγικού προγραμματισμού, τότε μήπως πρόκειται για ένα καλοσκηνοθετημένο σενάριο αποδυνάμωσης της κοινής γνώμης με στόχο την ταχεία λήψη αποφάσεων χωρίς ουσιαστικές αντιδράσεις; Αρχικά φορτίζουμε τον απλό πολίτη στοχεύοντας στην υλοποίηση των εκάστοτε οικονομικών στόχων και πολιτικών σχεδίων και στη συνέχεια του γνωστοποιούμε τα επερχόμενα προβλήματα για να τον τρομοκρατήσουμε και συνεπώς να τον κατευθύνουμε.
Η αλήθεια είναι ότι ο ρυθμός εκμετάλλευσης των ενεργειακών αποθεμάτων και ο πεπερασμένος φυσικός και ορυκτός πλούτος του πλανήτη μας δεν επαρκούν για τους προβλεπόμενους ρυθμούς βιομηχανικής παραγωγής της επόμενης δεκαετίας. Συνεπώς, κάθε προσπάθεια για διατήρηση και εντατικοποίηση του υφιστάμενου παραγωγικού κύκλου θυμίζει μία ακόμη σπασμωδική κίνηση που μεταθέτει χρονικά το πρόβλημα. Μόνη λύση είναι η αλλαγή πορείας προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η αναθεώρηση του παραγωγικού κύκλου με στόχο την αειφόρο και αέναη ανάπτυξη. Αναμφισβήτητα, ένα σενάριο παραγωγής υψηλής απόδοσης βασισμένης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προϋποθέτει συνεργατική πολιτική μεταξύ των εθνών τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Στόχος είναι η εξισορρόπηση της χωρικής και χρονικής μεταβλητότητας των φυσικών πηγών ενέργειας και της ενεργειακής ζήτησης στο πλαίσιο μίας ισχυρής παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής.
Στις αρχές του 21ου αιώνα η διαθέσιμη τεχνολογία κρίνεται πλέον επαρκής για την επίτευξη ενός τέτοιου σχεδίου, αλλά οι κυβερνήσεις και οι μεγάλοι οικονομικοί παράγοντες τρέμουν την πιθανή απώλεια εξουσίας και την ανακατανομή του πλούτου στο πλαίσιο θέσπισης μίας διεθνούς συντεχνίας αειφόρου ανάπτυξης. Δυστυχώς, τα ορυκτά καύσιμα εκτός από την κινητήρια δύναμη για ανάπτυξη στις αρχές του 20ού αιώνα μάς προίκισαν με τη δίψα για πολιτική εξουσία, κοινωνική επικράτηση και οικονομική γιγάντωση. Έτσι, τα ημίμετρα καταστροφολογίας και κοινωνικής χειραγώγησης και η χρονική μετάθεση ενός επικείμενου ενεργειακού και οικονομικού αδιεξόδου προτιμώνται από μία συντονισμένη προσπάθεια αέναης ανάπτυξης. Είμαι βέβαιος ότι αυτή μας η απόφαση σύντομα θα αλλάξει, αλλά αμφιβάλω ότι ελλείψει χρόνου και ουσιαστικού σχεδιασμού η θέα μίας επερχόμενης ενεργειακής κρίσης θα εμπνεύσει στον οικονομικό κόσμο τη δέουσα ψυχραιμία για ορθή αντιμετώπιση του προβλήματος. Μήπως τελικά οι επιλογές μας επισκιάζουν το μέλλον των παιδιών μας;

ΤΑ ΗΜΙΜΕΤΡΑ καταστροφολογίας και κοινωνικής χειραγώγησης προτιμώνται από μία συντονισμένη προσπάθεια αέναης ανάπτυξης

Ο Ανδρέας Λαγκούσης είναι υποψήφιος διδάκτωρ στον Τομέα Πολιτικών και Περιβαντολόγων Μηχανικών, στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ).