Χαρτογράφηση κατολισθήσεων ως οδηγός για το μέλλον ...

Περισσότερα από 5.000 σημεία κατολισθήσεων και καθιζήσεων εδαφών έχουν καταγραφεί τα τελευταία 50 χρόνια στην ελληνική επικράτεια. Δεκάδες κατολισθήσεις ήταν θανατηφόρες, ενώ υπήρξαν περιπτώσεις όπου ολόκληρα χωριά, όπως στην Ευρυτανία, σκεπάστηκαν από τεράστιους όγκους χώματος και βράχων, ενώ άλλα χρειάστηκε να μετακινηθούν και να ξαναστηθούν σε στέρεα εδάφη. Φαινόμενα κατολισθήσεων, καθιζήσεων και ερπυσμού, όπως αυτά που παρατηρούνται το τελευταίο διάστημα στον Κοκκινοπλό Λάρισας, στο Ροπωτό Τρικάλων, τον οικισμό που εξακολουθεί να «γλιστράει» στην πλαγιά του όρους Καραβούλα, και στην Ηλεία «υπήρχαν στο παρελθόν, υπάρχουν και θα υπάρχουν στο μέλλον», τονίζει ο διευθυντής Τεχνικής Γεωλογίας του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών και Μελετών (ΙΓΜΕΜ) κ. Νίκος Νικολάου. Φέτος, μάλιστα, είναι λιγότερο έντονα από άλλες χρονιές, όπως στις περιόδους 2010-2011 και 2002-2003, χρονιές στις οποίες σημειώθηκαν περισσότερες από 40 κατολισθήσεις. Οι έντονες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις θεωρούνται από τους ειδικούς ο κυριότερος λόγος των κατολισθήσεων που σημειώνονται κυρίως σε περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Ελλάδας. Τα νερά των βροχών που πέφτουν σε σύντομο χρονικό διάστημα σε ευαίσθητες γεωλογικά ορεινές περιοχές εμποτίζουν το έδαφος, προκαλώντας στην επιφάνεια και κάτω απ αυτήν μεγάλες εμφανείς ή αφανείς ρηγματώσεις και καθιζήσεις που προκαλούν τις κατολισθήσεις. Το ΙΓΜΕΜ, που έχει κληθεί να αντιμετωπίσει εκατοντάδες γεωλογικά καταστροφικά φαινόμενα, έχει δημιουργήσει μια τεράστια βάση δεδομένων με στοιχεία απ’ όλη τη χώρα. Οι περισσότερες κατολισθήσεις έχουν καταγραφεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες σε Τρίκαλα, Καρδίτσα, Ιωάννινα, Αρτα, Κεντρική Πελοπόννησο, Ηλεία, Πιερία, Θεσσαλονίκη και Χαλκιδική. Το 50% των κατολισθήσεων-καθιζήσεων έχει ενταχθεί σε αυτή τη βάση με σκοπό αυτή να αποτελέσει, εφόσον ενταχθεί στο ΕΣΠΑ, την πλατφόρμα για τη δημιουργία γεωλογικών χαρτών επικινδυνότητας. Τέσσερις περιοχές με διαφορετικούς γεωλογικούς σχηματισμούς όπως η Κορινθία, το Πήλιο, η Σαντορίνη και τα Ιωάννινα έχουν ήδη επιλεγεί ως πιλοτικές για τη δημιουργία τέτοιων χαρτών από το ΙΓΜΕΜ. «Η χρόνια καταγραφή μάς δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζουμε πού έγινε κατολίσθηση, ποια τα χαρακτηριστικά της, αν υλοποιήθηκαν τα μέτρα που είχαν προταθεί. Κατολισθήσεις συνήθως έχουμε εκεί όπου συνέβησαν και στο παρελθόν ή όπου υπήρξε ανθρώπινη παρέμβαση π.χ. ένας δρόμος», λέει ο κ. Νικολάου. «Εως τώρα, προσθέτει, ο κρατικός μηχανισμός ακολουθούσε μια κατολίσθηση. Δηλαδή λειτουργούσε πυροσβεστικά. Η δημιουργία χαρτών θα μας επιτρέψει να γνωρίζουμε πού έγιναν γεωλογικά καταστροφικά φαινόμενα και πού υπάρχει κίνδυνος να επαναληφθούν».

Μετεγκατάσταση χωριών
Τα δεδομένα από τους γεωλογικούς χάρτες αναμένεται να συμβάλουν και στην εφαρμογή των διαδικασιών μετεγκατάστασης ενός οικισμού που πλήττεται από φαινόμενα κατολισθήσεων. Στο παρελθόν η απόφαση για τη μεταφορά ενός οικισμού ήταν μια σχετικά εύκολη απόφαση για τα διοικητικά όργανα. Σήμερα προκύπτουν πολλές γραφειοκρατικές αγκυλώσεις που ουσιαστικά αναστέλλουν τη διαδικασία. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι υπηρεσίες έχουν αντιμετωπίσει και την επιστροφή των πληγέντων, των κατοίκων δηλαδή που έπαιρναν τις αποζημιώσεις, που για συναισθηματικούς λόγους επέστρεψαν κι έκτισαν πάλι στην προβληματική περιοχή. Οι χάρτες θα υπολογίζουν τη σεισμικότητα μιας περιοχής στον βαθμό που επηρεάζει κατολισθήσεις και θα αποτυπώνουν τα γεωλογικά ρήγματα. Σημαντικός παράγοντας για την ακριβή χαρτογράφηση αναδεικνύονται οι δορυφόροι, που υπολογίζουν μετακινήσεις του εδάφους και βοηθούν στη διαχείριση της επικινδυνότητας. Σε συνέδριο που έγινε πριν από λίγες ημέρες στη Σαντορίνη, παρουσιάστηκαν συμπεράσματα δορυφορικών παρατηρήσεων και για ελληνικές περιοχές. Θεσσαλία και Καλοχώρι Θεσσαλονίκης είχαν την τιμητική τους λόγω των εκτεταμένων υποχωρήσεων εδαφών από 15ετίας, εξαιτίας της υπεράντλησης υδάτων. Στην Αττική εξετάστηκαν καθιζήσεις σε περιοχές όπου λειτουργούσαν λατομεία.

Η περίπτωση του Ροπωτού Τρικάλων
Το Ροπωτό των Τρικάλων είναι ένας οικισμός (650 κάτοικοι) με σοβαρό και χρόνιο πρόβλημα κατολίσθησης, αλλά και χαρακτηριστική περίπτωση ελληνικής νοοτροπίας στην προληπτική αντιμετώπιση καταστροφικών φαινομένων. Από το 1963 που έχει διαγνωστεί το πρόβλημα, στον κεντρικό οικισμό τα σπίτια «έρχονται και φεύγουν». Στους κατοίκους του ορεινού οικισμού, λόγω του φαινομένου δόθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες η δυνατότητα μετεγκατάστασης στην Πύλη. Πολλοί μετακινήθηκαν, αλλά αρκετοί επέστρεψαν για να ξαναχτίσουν εκεί, παρακάμπτοντας την επικινδυνότητα με γεωλογικές μελέτες ιδιωτών και έγκριση της πολεοδομίας! Το 2010 μετά από έντονες βροχοπτώσεις τα σπίτια του κεντρικού οικισμού υπέστησαν μεγάλες ζημιές και αρκετές οικογένειες τα εκκένωσαν. Φέτος το φαινόμενο επαναλήφθηκε στον κεντρικό οικισμό (υπάρχουν άλλοι έξι περιμετρικά που δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα), παρασύροντας ακόμη και την εκκλησία. Σήμερα 38 σπίτια έχουν υποστεί ζημιές, 14 εκαταστράφηκαν ολοσχερώς, 7 οικογένειες δεν έχουν λάβει άδεια μετεγκατάστασης (λόγω εκλογών), ο μισός οικισμός δεν έχει ηλεκτρικό, αρκετοί κάτοικοι φιλοξενούνται σε ξενοδοχεία, ενώ σύμφωνα με τον δήμαρχο κ. Κ. Κουφογάζο γίνονται ενέργειες αποκατάστασης των πληγέντων και δρομολόγησης των διαδικασιών για την παραχώρηση έκτασης σε κοντινή, αλλά στέρεη τοποθεσία.

Στον αέρα η μετεγκατάσταση της Μαυροπηγής, ενώ τα ρήγματα βαθαίνουν
Περισσότερο επικίνδυνο από μια φυσική κατολίσθηση παρουσιάζεται πλέον το ρήγμα της Μαυροπηγής στην Κοζάνη, η προέλευση του οποίου αποδίδεται και από επιστημονικές έρευνες στη λειτουργία του κοντινού λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ. Πριν από δύο χρόνια, όταν οι πρώτες ρηγματώσεις έκαναν την εμφάνισή τους μέσα στα χωράφια της Μαυροπηγής -κι ενώ είχε αποφασιστεί η μετεγκατάσταση του χωριού έως το 2015- οι αρμόδιοι της επιχείρησης αρνούνταν με κάθε τρόπο τη συσχέτιση λιγνιτωρυχείου και ρήγματος. Σήμερα και καθώς το ορυχείο βρίσκεται μια ανάσα από τα σπίτια του χωριού όλοι σχεδόν μιλούν για φαινόμενα κατολίσθησης - καθίζησης και όχι για ρήγμα, αφού σε πολλά σημεία η διαφορά καθ’ ύψος μεταξύ των δύο πλευρών του φτάνει και τα δύο μέτρα. «Το μεγαλύτερο μέρος του χωριού διαπερνάται από μικρά και μεγάλα ρήγματα, οι σωλήνες του δικτύου ύδρευσης “σπάνε”, εκατό κτίσματα έχουν κριθεί ακατάλληλα και οι επιστήμονες του ΑΠΘ που μελέτησαν το φαινόμενο μας έχουν προειδοποιήσει ότι μέχρι τον Σεπτέμβριο θα πρέπει να έχουμε εγκαταλείψει το χωριό γιατί ο κίνδυνος διαρκώς αυξάνεται», ανέφερε μιλώντας στην «Κ» ο πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου κ. Τάσος Εμμανουήλ. Ορισμένοι από τους κατοίκους έχουν δεχθεί να πάρουν έναντι χρήματα από τις αποζημιώσεις αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που θα τους χορηγήσει η ΔΕΗ, αλλά οι περισσότεροι αναμένουν την απόφαση του Πρωτοδικείου Κοζάνης για τον προσδιορισμό της τιμής μονάδας αποζημίωσης που θα λάβει ο κάθε κάτοικος. Ακόμα κι αν το Πρωτοδικείο εκδώσει την απόφασή του έως το ερχόμενο φθινόπωρο, η ΔΕΗ έχει το χρονικό περιθώριο καταβολής της αποζημίωσης στους ιδιοκτήτες των κτισμάτων μέχρι 18 μήνες. «Υπάρχουν 350 κάτοικοι της Μαυροπηγής που ρισκάρουν σήμερα την παραμονή και το ζειν επικινδύνως σε μια προσπάθεια πίεσης προς την πολιτεία προκειμένου να εξευρεθεί μια λύση για το χωριό», λέει ο κ. Εμμανουήλ.

Εντονη η ανησυχία τους
«Αυτοί που αναγκάστηκαν να φύγουν αναγκάστηκαν να επιλέξουν και διαφορετικό τόπο διαμονής. Φοβόμαστε όμως ότι το χωριό έτσι θα σκορπίσει» επισημαίνει ο κ. Εμμανουήλ. Ως περιοχή μετεγκατάστασης είχε οριστεί μια έκταση έξω από την Πτολεμαΐδα, κοντά στον Νέο Κόμανο, ένα από τα άλλα έξι χωριά που «σήκωσε» η ΔΕΗ στον νομό Κοζάνης την τελευταία 30ετία για να εκμεταλλευτεί τα πλούσια κοιτάσματα λιγνίτη που υπήρχαν στο υπέδαφός τους. Ωστόσο μέχρι τώρα δεν είναι εξασφαλισμένο ούτε ένα ευρώ για τη μετεγκατάσταση και τη δημιουργία των υποδομών του οικισμού που θα στεγάσει τους σημερινούς κατοίκους της Μαυροπηγής. Το κόστος για τα πρώτα έργα στη συγκεκριμένη έκταση της Πτολεμαΐδας, αν ξεπεραστούν και τα νομικά κωλύματα που έχουν ανακύψει, υπολογίζονται στα 5 εκατομμύρια ευρώ. Το καταστροφικό γεωλογικό φαινόμενο της Μαυροπηγής, που οφείλεται καθαρά στην ανθρωπογενή αλλοίωση του τοπίου της περιοχής λόγω της εξόρυξης λιγνίτη, είναι σε πλήρη εξέλιξη και παρακολούθηση από ομάδες της πολιτικής προστασίας, του ΙΓΜΕΜ και άλλων αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών. Ετσι, όμως, όπως διαμορφώνεται η κατάσταση, το Τοπικό Συμβούλιο και οι κάτοικοι αμφισβητούν πια το εγχείρημα της οργανωμένης μεταφοράς του οικισμού. Οι εκλογές, η οικονομική κρίση και η πολιτική ρευστότητα επιτείνουν την ανησυχία τους. Στο μεταξύ η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας άνοιξε ένα νέο μέτωπο στο λεκανοπέδιο Κοζάνης Πτολεμαΐδας - Αμυνταίου. Πριν από λίγες ημέρες κατέθεσε προσφυγή στο ΣτΕ ζητώντας την ακύρωση της απόφασης του υπουργείου Περιβάλλοντος για τους περιβαλλοντικούς όρους εκμετάλλευσης του λιγνιτωρυχείου της Αχλάδας, προβάλλοντας ως βασική προτεραιότητα τη μετεγκατάσταση του οικισμού Αχλάδας.

Πηγή: Εφημερίδα Καθημερινή - Του Θαναση Τσιγγανα