Η ομάδα αρχιτεκτόνων Topio7 και το Α’ Βραβείο σε διαγωνισμό για την ανάπλαση και επανάχρηση του πρώην λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα – A΄ βραβείο – Διαδρομές σε υποβαθμισμένα τοπία...

Τρεις αρχιτέκτονες, με σπουδές αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ και μεταπτυχιακούς τίτλους Αρχιτεκτονικής Τοπίου στην Βαρκελώνη, η Κατερίνα Ανδρίτσου, η Πανίτα Καραμανέα και ο Θανάσης Πολυζωίδης, συγκροτούν τους Topio7. Νεοσύστατη ομάδα, κέρδισε τα πρώτα βραβεία σε δύο από τους πιο σημαντικούς πρόσφατους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς μεγάλης κλίμακας. Την ανάπλαση και επανάχρηση του πρώην λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα, με την πρόταση «Οικολογικές διαδρομές» και την αξιοποίηση του πρώην νεκροταφείου Νεάπολης στη Νίκαια ως αστικού πάρκου, με την πρόταση «Ελαστικό όριο». Δύο έργα που θα αλλάξουν ριζικά τη φυσιογνωμία δύο ιδιαιτέρως υποβαθμισμένων «τοπίων».
«Κάθε έργο αποτελεί για εμάς αφορμή για δημιουργική ώσμωση ιδεών», λένε στην «Κ» οι Topio7. Κατεξοχήν αρχιτέκτονες τοπίου, σε μια χώρα που δεν φημίζεται για την καλαίσθητη αρχιτεκτονική των υπαίθριων δημόσιων χώρων ούτε για την αρμονική σχέση του κτισμένου με το φυσικό περιβάλλον. Κυρίως γιατί απουσιάζει ο σχεδιασμός. Πόσο διαφορετικό είναι να σχεδιάζετε «τοπία» από κτίρια; «Η αρχιτεκτονική τοπίου αφορά τη σχέση μας με το φυσικό, αποτελεί ένα δημιουργικό πεδίο, όπου ανθρωπογενής επέμβαση και περιβάλλον-τοπίο συνδιαλέγονται αρμονικά και ισότιμα. Η φύση και οι διεργασίες της, η έννοια του χρόνου, η δημιουργική ελευθερία που προσφέρουν οι κλίμακες του τοπίου δημιουργούν χώρους ζωής για ευρύτερα οικοσυστήματα, όπου άνθρωπος, βλάστηση και πανίδα συνυπάρχουν ισοδύναμα. Ο σχεδιασμός με τα εργαλεία του τοπίου, από τη φύση και με τη φύση, είναι μια δημιουργική πρόκληση για έναν αρχιτέκτονα».

Στη Νίκαια
Στην περίπτωση της Νίκαιας, η ανάπλαση των 46 στρεμμάτων του παλιού νεκροταφείου μετατρέπει έναν ανενεργό υπαίθριο χώρο σε πάρκο που ανοίγεται στην πόλη. Από τη μια, αναβαθμίζει τη ζωή των κατοίκων και, από την άλλη, γίνεται τοπόσημο υπερτοπικού χαρακτήρα. «Λόγω μεγέθους, πρασίνου και χρήσεων αποτελεί υπερτοπικό πόλο και προσφέρει χρήσεις ποικίλων εμπειριών», τονίζουν οι μελετητές. Μερικές από τις δραστηριότητες που θα φιλοξενήσει είναι αναψυκτήριο-εστιατόριο, αμφιθέατρο, θεματικούς κήπους, αθλητικές εγκαταστάσεις, χώρους περιπλάνησης-στάσης και δράσεων, παιχνιδιών και υπαίθριας γυμναστικής, πίστα mountain bike, πάρκο οικόσιτων ζώων, «πράσινο σημείο», παζάρια, εκθέσεις.
Μια πρόταση οικολογική, βιοκλιματική και βιώσιμη, στην οποία «υπερισχύει το πράσινο και οι μαλακές υδατοδιαπερατές επιφάνειες. Τα περισσότερο σκληρά δάπεδα διασπώνται κι αφήνουν το πράσινο να εισχωρήσει, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης του βιοκλιματικού χαρακτήρα της επέμβασης», σημειώνουν οι αρχιτέκτονες και προσθέτουν ότι «αυτό διαφαίνεται και στη δημιουργία μιας μικρής τεχνητής λίμνης, στη φύτευση, όπου κυριαρχεί το μεσογειακό άνυδρο τοπίο, στη διαχείριση νερού με συλλογή όμβριων και στη διαχείριση ενέργειας τόσο στα συστήματα φωτισμού όσο και στη δυνατότητα επιλεκτικής χρήσης φωτοβολταϊκών πάνελ».
Η κεντρική ιδέα της σύνθεσης συνομιλεί με την υπάρχουσα τοπιογραφία. Ο τόπος είναι αυτός που καθορίζει τον σχεδιασμό, ενώ οι βασικές χαράξεις υπενθυμίζουν τη χρήση του πρώην νεκροταφείου. «Διατηρείται το κεντρικό σταυροειδές μονοπάτι και επαναχρησιμοποιείται ως αστικός περίπατος του πάρκου. Κρυφοί υπαινιγμοί σε υλικά, κατασκευές και σχήματα παράγουν μια διακριτική αναφορά στο παρελθόν σε ένα εντελώς νέο τοπίο. Ο κάθε τόπος κρύβει τα μυστικά του, αξίες και συμβολισμούς, τα οποία προσπαθούμε να αποκρυπτογραφήσουμε κάθε φορά. Αυτά εμπνέουν τον σχεδιασμό μας».

Στην Πτολεμαΐδα
Μεγαλύτερης κλίμακας έργο, η ανάπλαση και επανάχρηση του πρώην λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα. Ενα τεράστιο πρότζεκτ 180 εκταρίων που δίνει έμφαση στη γραμμικότητα, παράγοντας ένα τοπίο που διασχίζεται από μια σειρά οικολογικών διαδρομών διαφορετικών ποιοτήτων με χρήσεις πολιτισμού, αναψυχής, αθλητισμού, καλλιεργειών και οικολογικής συνδεσιμότητας: αθλητικό πάρκο, ζώνη θεαμάτων, δάσος κωνοφόρων, ζώνη καλλιεργειών, παραρεμάτιο δάσος, κεντρικό λιβάδι, δάσος ακακίας, νέα οικοσυστήματα τεχνητών υδροβιότοπων.
Σε ένα έργο τέτοιας κλίμακας, είναι σημαντική η σωστή χρήση της μικροκλίμακας: να αναδυθούν τοπία ζωής που θα υποδεχθούν τον άνθρωπο σε αρμονία με τη φύση. «Η μικροκλίμακα του επισκέπτη και της κατασκευής είναι αυτή που τελικά θα συνδεθεί αντιληπτικά και λειτουργικά με την καθημερινότητα του χρήστη. Φανταζόμαστε πώς θα οικειοποιείται τον χώρο, πώς θα τον βιώνει».
Ελαφρές και μαλακές υφές, γήινα και φυσικά υλικά, φως και σκιά. Σχέδια ονειρικά, αχνοφαίνονται οι ευαίσθητες χαράξεις και οι λυρικές χρωματικές διαβαθμίσεις της φύτευσης. Το μεσογειακό τοπίο κυριαρχεί. Κήπος της μνήμης, κήπος νερού, δάση ψευδοακακίας, κωνοφόρων.
«Δίνουμε έμφαση στα φυσικά στοιχεία του τοπίου, σε συνδυασμό με υλικά όπως ο οξειδωμένος χάλυβας, το ανεπίχριστο σκυρόδεμα, κυβόλιθοι και ξύλινες επιφάνειες. Στην εντοπιότητα των ειδών και στην ανάγκη για κατάλληλη άρδευσή τους. Βρισκόμαστε σε μεσογειακά τοπία. Στη Νίκαια –με τυπικό αττικό κλίμα– ευδοκιμούν είδη όπως πεύκα, κυπαρίσσια, κουτσουπιές, νεραντζιές και είδη φρυγανομακίας (σχίνοι, μυρτιές, λεβάντες). Στο συγκεκριμένο τοπίο της Δυτικής Μακεδονίας –με πιο βόρειο κλίμα– υπάρχουν ήδη αναδασωμένες εκτάσεις, όπου κυριαρχεί το κυπαρίσσι αριζόνικα και η ροβίνια ψευδοακακία. Χαρακτηριστικές είναι οι λεύκες, οι ιτιές, οι φτελιές, οι τζιτζιφιές και διάφορα καρποφόρα».

Οι διαγωνισμοί και η υλοποίηση
Τον Μάιο, η Γενική Διεύθυνση Ορυχείων (ΔΕΗ Α.Ε.) και το Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας διοργάνωσαν επιστημονική ημερίδα ανοίγοντας μια συζήτηση «για το τοπίο, τις διεθνείς πρακτικές, τα εργαλεία και τις στρατηγικές του τοπιακού σχεδιασμού που θα συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των τοπικών κοινωνιών». Συζητήθηκαν τρόποι αποκατάστασης του τοπίου διαταραγμένων περιοχών και υποβαθμισμένων τόπων πρώην βιομηχανικής χρήσης, ενώ παρουσιάστηκαν παραδείγματα επανάχρησης.
«Το έργο της ανάπλασης της ΔΕΗ θα ξεκινήσει άμεσα, καθώς ο αγωνοθέτης εκδήλωσε το ανάλογο ενδιαφέρον», μας πληροφορούν οι αρχιτέκτονες. Το χρονοδιάγραμμα όμως της ανάπλασης του πρώην νεκροταφείου της Νίκαιας είναι, για άλλη μία φορά, ασαφές. «Στη περίπτωση του Δήμου Νίκαιας – Αγ. Ιωάννη Ρέντη φαίνεται να είναι περισσότερο χρονοβόρα και αμφίβολη προς το παρόν μια τέτοια εξέλιξη», δηλώνουν οι Topio7. Δυστυχώς, δεν αρκούν οι προκηρύξεις αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, τα βραβεία και τα σχέδια. Πρέπει να υπάρξει σαφές πλαίσιο υλοποίησης των μελετών, όπου οι αρχιτέκτονες θα έχουν και τη γενική επίβλεψη κατασκευής του έργου, για να μπορέσει κάποια στιγμή να βελτιωθεί το αρχιτεκτονικό περιβάλλον, να δημιουργηθούν ενδιαφέροντες δημόσιοι χώροι, να αλλάξει η όψη των πόλεων.
Οπως, για παράδειγμα, στη Βαρκελώνη. «Η Βαρκελώνη μας σπούδασε θεωρητικά και πρακτικά το τοπίο μέσα από την καθημερινή χρήση του δημόσιου χώρου. Μας εμφύτευσε τις ποιοτικές σχεδιαστικές αξίες της σχέσης με αυτόν. Η καθημερινότητα είναι αλληλένδετη με την απόλαυση της ζωής στον καλοσχεδιασμένο υπαίθριο χώρο».
Εκτός λοιπόν από τις μεγάλες αναπλάσεις, πόσο σημαντικές είναι οι σημειακές επεμβάσεις σε επίπεδο γειτονιάς; «Καθοριστικές. Η γειτονιά και το οικοδομικό τετράγωνο αποτελούν το βασικό κύτταρο της πόλης. Χειρονομίες που δρουν σαν βελονισμός στην πόλη μπορεί να αλλάξουν ριζικά τη ζωή των κατοίκων. Μια πεζοδρόμηση, ένα μικρό πάρκο ή ακόμη και η αποκατάσταση του αστικού εξοπλισμού και η εξυγίανση των όψεων οδηγούν στην αποφυγή της ερήμωσης και της διάλυσης του δημόσιου χώρου. Εδώ δεν υπάρχει η έννοια της μεγάλης “τοπιακής χειρονομίας”, αλλά σημειακές παρεμβάσεις με έμφαση στη μικροκλίμακα και στην επιστροφή της φύσης στην πόλη».
​​Εκθεση των 56 προτάσεων του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού «Ανάπλαση και επανάχρηση πρώην εξορυκτικών περιοχών λιγνίτη στη Δυτική Μακεδονία» έως 30 Ιουνίου, Δευτέρα και Παρασκευή: 11.00 – 14.00 / Τετάρτη: 11.00 – 19.00. Εγκαταστάσεις ατμοηλεκτρικού σταθμού Ν. Φαλήρου (Σολωμού 1 και Δημ. Φαληρέως).

Πηγή Εφημερίδα Καθημερινή