Χωριά που ο λιγνίτης έσβησε από το χάρτη...

Στρίβοντας στον ημιτελή κάθετο άξονα της Εγνατίας προς το τελωνείο της Νίκης στην Φλώρινα, αντικρίζουμε το ΛΚΔΜ ή Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας ή αλλιώς Ορυχείου Νοτίου Πεδίου (ποτέ δεν κατάλαβα που είναι το βόρειο). Η ανακάλυψη πλούσιων κοιτασμάτων λιγνίτη πίσω στην δεκαετία του 1950 υπόσχονταν στην εξουθενωμένη ελληνική οικονομία μία αστείρευτη ροή ενέργειας που ήταν ικανή να τροφοδοτήσει την μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ελλάδας. Πριν πολλά χρόνια, μεταξύ Κοζάνης και Πτολεμαΐδας, απλώνονταν ένας μακρόστενος εύφορος κάμπος με πολλά χωράφια, τρεχούμενα νερά, μία μεγάλη σιδηροδρομική γραμμή και αρκετά χωριά.
Σήμερα, τίποτα από αυτά δεν υπάρχει. Η παλιά σιδηροδρομική γραμμή έχει κοπεί λίγο έξω από την Πτολεμαΐδα, ενώ η άλλοτε εύφορη πεδιάδα έχει «βυθιστεί» με σωρούς τέφρας και χώματος να συνθέτουν ένα σεληνιακό σκηνικό.
Πως να αλλάξετε τον χάρτη σε 10 χρόνια;

Τα πλούσια κοιτάσματα λιγνίτη βρέθηκαν στο μέσο μίας εύφορης κοιλάδας μεταξύ Ασκίου και Βερμίου που πριν εκατομμύρια χρόνια ήταν ο βυθός μίας αρχαίας λίμνης. Η ΛΙ.ΠΤΟΛ. (Λιγνιτορυχεία Πτολεμαΐδας), μία μικρή ΔΕΗ της εποχής, ανέλαβε την δημιουργία και διαχείριση του πρώτου λιγνιτορυχείου στην Ελλάδα.
Το ορυχείο ανοίχτηκε πολύ κοντά στο μικρό χωριό Καρδιά και οι μεγάλες δημόσιες επενδύσεις άρχισαν να καταφθάνουν στην περιοχή.

Το κοίτασμα στην Καρδιά ήταν τόσο μεγάλο που το χωριό έπρεπε με κάποιο τρόπο …να εξαφανιστεί. Το 1976, λίγο μετά την πτώση της Χούντας, η ελληνική κυβέρνηση αποφασίζει την απαλλοτρίωση του οικισμού προς όφελος του Ελληνικού Δημοσίου και της ΔΕΗ. Οι κάτοικοι αποζημιώθηκαν (με τα μέσα της εποχής) και ο οικισμός «έσπασε στα δύο» με τους μισούς κατοίκους να εγκαθίστανται στον νέο οικισμό Καρδιάς στην Πτολεμαΐδα και στα Κοίλα Κοζάνης.
Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε οριστικά και εξαφανίστηκε για πάντα από τον χάρτη, ενώ στην θέση του άλλοτε μικρού χωριού δεσπόζει σήμερα ο (ανενεργός) ΑΗΣ Καρδιάς.

Η Χαραυγή που έδυσε…
Λίγο πέρα από την Καρδιά, βρισκόταν η Χαραυγή ή Τζουμάς ή Αμύγδαλα. Η Χαραυγή ήταν ένα από τα παλαιότερα χωριά της περιοχής, γνωστό για την μεγάλη αγορά του, ενώ στο χωριό λειτουργούσε Γυμνάσιο και σταθμός χωροφυλακής μέχρι την δεκαετία του 1970. Η απαλλοτρίωση της Καρδιάς λίγα χρόνια νωρίτερα, είχε αλλάξει το τοπίο της περιοχής. Τα καταπράσινα χωράφια όλο και λιγόστευαν, ενώ ο ορίζοντας γέμιζε φουγάρα, πύργους ψύξης και σκόνη. Πολύ σκόνη.
Η Χαραυγή έπρεπε να μετεγκατασταθεί σε νέα τοποθεσία, καθώς το χωριό «καθόταν» στην κυριολεξία …πάνω στα κάρβουνα. Η απαλλοτρίωση της Χαραυγής δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Το χωριό ήταν μεγαλύτερο από την Καρδιά και οι δικαιούχοι αποζημίωσης πολύ περισσότεροι. Οι κάτοικοι ζητούσαν από τη ΔΕΗ και την Κυβέρνηση χρηματικές αποζημιώσεις για την ακίνητη περιούσια που επρόκειτο να χάσουν. Ωστόσο, η ελληνική Πολιτεία είχε διαφορετική άποψη.

Ξύλο πριν το τέλος
Οι αποζημιώσεις που προέκρινε το ελληνικό Δημόσιο ήταν πολύ μικρότερες της αξίας των ακινήτων με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να διαμαρτύρονται ενάντια στην καταναγκαστική απαλλοτρίωση. Τα τελευταία χρόνια της Χαραυγής, στο μακρινό ’80 σημαδεύτηκαν από βίαια επεισόδια μεταξύ των ΜΑΤ και κατοίκων του χωριού.
Η απαλλοτρίωση της Χαραυγής έγινε νόμος του κράτους και το χωριό εγκαταλείφθηκε σταδιακά μέχρι τις αρχές του ’90. Οι κάτοικοι της Χαραυγής συνήθιζαν να επιστρέφουν στο «παλιό χωριό» στις εθνικές επετείους διοργανώνοντας την παρέλαση στους δρόμους του χωριού ή κάθε Δεκαπενταύγουστο για να συντηρήσουν την εκκλησία του χωριού.

Με την πάροδο των χρόνων, οι παρελάσεις σταμάτησαν και τα περισσότερα σπίτια άρχισαν να γκρεμίζονται. Όλο και λιγότεροι ήταν αυτοί που επέστρεφαν για την καθιερωμένη επανένωση με το «παλιό χωριό». Οι κάτοικοι της Χαραυγής διασκορπίστηκαν μεταξύ Πτολεμαΐδας και Κοζάνης, ενώ ο οικισμός της Νέας Χαραυγής πάνω σ’ έναν λόφο λίγο έξω από την Κοζάνη αποτελεί την συμβολική συνέχεια του παλιού οικισμού.

Σήμερα, δεν σώζεται σχεδόν τίποτα από την παλιά Χαραυγή. Η εκκλησία του χωριού που έστεκε φαγωμένη από την υγρασία δίπλα σ’ έναν σκουριασμένο ταινιοδιάδρομο κατέρρευσε (ή γκρεμίστηκε; ) κάπου στο 2017.
Κόμανος, Μαυροπηγή: δεν έμεινε ούτε τούβλο…
Βορειότερα της Χαραυγής, δύο ακόμη χωριά πλήρωσαν το τίμημα της ενεργειακής επάρκειας, ο Κόμανος και η Μαυροπηγή.
Η επέκταση του ορυχείου προς την Πτολεμαΐδα και η ανακάλυψη ενός ακόμη πλουσιότερου κοιτάσματος στο υπέδαφος του χωριού Κόμανος έφερε το χωριό αντιμέτωπο με την μετεγκατάσταση.
Ο Κόμανος ήταν ένα από τα παλαιότερα χωριά της περιοχής με αρκετές αναφορές στα έργα Ευρωπαίων περιηγητών του 18ου αιώνα. Στα νεότερα χρόνια, έμεινε γνωστό για την μάχη του Κομάνου κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους με τον ελληνικό στρατό να καταφέρνει να βαδίσει προς την Πτολεμαΐδα και την Φλώρινα.
Η μετεγκατάσταση του Κομάνου ήταν από τις πιο δαπανηρές και γραφειοκρατικές διαδικασίες στην σύγχρονη ιστορία της ΔΕΗ. Λίγο η άρνηση της τοπικής κοινωνίας να δεχτεί μία νέα μετεγκατάσταση, λίγο η ελληνική γραφειοκρατία και λίγο τα προβληματικά οικονομικά της ΔΕΗ ήταν αρκετά να μετατρέψουν την μετεγκατάσταση του Κομάνου σ’ ένα κακόγουστο σίριαλ χωρίς τελειωμό.

Τα γκρεμισμένα σπίτια
Μέχρι σήμερα, αρκετοί κάτοικοι του χωριού δεν έχουν αποζημιωθεί για το σύνολο της περιουσίας τους στον παλαιό οικισμό, ενώ η δημιουργία του νέου οικισμού έχει κολλήσει στα γρανάζια της γραφειοκρατίας.
Ο παλιός οικισμός εξαφανίστηκε οριστικά με μόνο το νεκροταφείο και δύο μικρά εκκλησάκια να στέκουν σχεδόν θαμμένα ανάμεσα σε τόνους χώματος και κάρβουνου.

Η Μαυροπηγή είναι ένα ακόμη από τα χωριά που «κατάπιε» ο λιγνίτης. Η Μαυρόπηγη εξαφανίστηκε, όχι γιατί ήταν στην περιβόητη λιγνιτοφόρα ζώνη, αλλά γιατί κινδύνευε να κατολισθήσει λόγω των πολλών ρηγμάτων που είχαν δημιουργηθεί από την εξόρυξη.
Η οριστική εκκένωση της περιοχής έγινε μεταξύ 2013 και 2014 με τους τελευταίους κατοίκους να εγκαταλείπουν διστακτικά τα σπίτια τους και τις περιουσίες που δημιουργήθηκαν με κόπους γενεών. Σήμερα τίποτα δεν υπάρχει από το παλιό χωριό με τα τελευταία εναπομείναντα σπίτια να κατεδαφίζονται το 2019-2020.

Αφήνοντας πίσω την Πτολεμαΐδα, κατευθυνόμαστε λίγο βορειότερα προς το εγκαταλελειμμένο χωριό των Αναργύρων. Το χωριό βρισκόταν πολύ κοντά στο ημιενεργό ορυχείο του Αμυνταίου εωσότου μία ξαφνική κατολίσθηση στο ορυχείο λίγο έλειψε να το παρασύρει. Το μεγαλύτερο τμήμα του χωριού κρίθηκε μη κατοικήσιμο και οι περισσότεροι κάτοικοι μετακόμισαν στην Πτολεμαΐδα αφήνοντας πίσω τους χωράφια που περίμεναν να αλωνίσουν και σοδειές που δεν πήραν ποτέ…
Κάπου εδώ το οδοιπορικό μας τελειώνει. Τα εξαφανισμένα λιγνιτοχώρια είναι μία άλλη άγνωστη Ελλάδα που σίγουρα θα μας παρακινεί να την ερευνήσουμε για πολλά χρόνια ακόμη…
Πηγές
Δήμος Κοζάνης – Τοπική κοινότητα Νέας Χαραυγής – https://web.archive.org/web/20190322124840/https://cityofkozani.gov.gr/web/guest/xaraygi (Τελευταία επίσκεψη: 25/06/2021).
Οδοιπορικό στα χωριά που ο λιγνίτης έσβησε απ’ το χάρτη – lifo.gr (Τελευταία επίσκεψη: 26/06/2021).
Τα Ορυχεία της ΔΕΗ Καταπίνουν Χωριά στην Πτολεμαΐδα – vice.gr (Τελευταία επίσκεψη: 25/06/2021).
Ακρινή και Ανάργυροι: Δύο λιγνιτικά χωριά αναζητούν ένα καλύτερο αύριο – huffpost.gr (Τελευταία επίσκεψη: 25/06/2021). Πηγή: https://www.maxmag.gr/