Ετήσια έκθεση για θέματα περιβάλλοντος της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Περιβάλλοντος...

Η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Περιβάλλοντος ανακοίνωσε την ετήσια έκθεση της για θέματα περιβάλλοντος (www.hellenicparliament.gr, από 21.7.2010).
Όπως αναφέρει ο Πρόεδρος της Επιτροπής Βουλευτής ΠΑΣΟΚ Κώστας Καρτάλης «Η κατάσταση του περιβάλλοντος στη χώρα μας είναι σε γενικές γραμμές καλή. Όμως δεν λείπουν τα προβλήματα, κυρίως στους τομείς της πολεοδομίας και της διαχείρισης απορριμμάτων. Επιγραμματικά η Επιτροπή εντοπίζει ως προτεραιότητες α) την ενίσχυση του προγράμματος εξοικονόμησης ενέργειας β) την αναμόρφωση της πολεοδομικής νομοθεσίας και την ανάγκη ενίσχυσης του θεσμικού πλαισίου για την προστασία της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς γ) την αντιμετώπιση της νέας γενιάς αερίων ρύπων (αιωρούμενα σωματίδια, βενζόλιο, αρωματικοί υδρογονάνθρακες, κ.α.) που καταγράφονται με ανησυχητικούς ρυθμούς στις μεγάλες και μεσαίες ελληνικές πόλεις δ) τη δημιουργία θεσμικού πλαισίου για την ποιότητα του αέρα σε εσωτερικούς χώρους ε) την υιοθέτηση μοντέλου διαχείρισης των απορριμμάτων που θα βασίζεται σε λύσεις όπως πρόληψη, επανα­χρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση ενέργειας και διάθεση, με το συνδυασμό των λύσεων να εξαρτάται από την περιοχή, τις διαθέσιμες ποσότητες απορριμμάτων και τη σύνθεση τους στ) την κατά απόλυτη προτεραιότητα προστασία των ποταμών και λιμνών από ανθρωπογενείς δραστηριότητες ζ) την καθιέρωση της «περιβαλλοντικής ενημερότητας» για τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς (άδεια λειτουργίας, εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι, πληρωμή καταλογισθέντων περιβαλλοντικών προστίμων, κ.α.), κατ΄ αντιστοιχία και σε συνάρτηση με τη φορολογική ενημερότητα. Θεωρώ ότι γίνονται σημαντικά βήματα από το ΥΠΕΚΑ για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ζητημάτων, όπως εκτιμώ ότι η Επιτροπή με τις εργασίες της συνέβαλε στην αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων.»

Τα συμπεράσματα της Εκθεσης έχουν ως εξής:

1. Στον τομέα της ενέργειας, τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο και λιγνίτης) κυριαρχούν καλύπτοντας ένα μερίδιο κοντά στο 93% της πρωτογενούς ενέργειας.
Όμως καταγράφεται πρόοδος στην ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό ισοζύγιο, ενώ εξελίσσεται ένα παράλληλο επιχειρησιακό πρόγραμμα για την εξοικονόμηση ενέργειας και για την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων.
Ειδικά σε ότι αφορά στην εξοικονόμηση ενέργειας, επισημαίνεται ο κρίσιμος ρόλος της στη μείωση ενεργειακής ζήτησης και στην «προσγείωση» της καμπύλης ζήτησης αλλά και των φορτίων αιχμής που καταγράφουν αυξητικές τάσεις σε ετήσια βάση. Σε αντίθετη περίπτωση η υπόθεση θα θυμίζει «καλάθι χωρίς πάτο», καθώς η αύξηση στη ζήτηση θα συνοδεύεται από την ανάγκη για νέες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής για να ικανοποιηθούν τα φορτία αιχμής, κ.ο.κ.
Ανησυχητική παραμένει η εξάρτηση μεγάλων παραγωγικών φορέων - βιομηχανιών της χώρας (κυρίως της ΔΕΗ) από την υποχρέωση αγοράς (από το 2013 και μετά) δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου. Προτεραιότητα πρέπει να αποτελεί η μεσοπρόθεσμη - σταδιακή προφανώς - μετάβαση σε μία οικονομία χαμηλού άνθρακα.
Τέλος κρίσιμη παράμετρος αποτελεί η οικονομική βιωσιμότητα των επενδύσεων ιδίως στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αλλά και η στήριξη επενδύσεων των οποίων η τεχνολογική βάση παράγεται σε κάποιο ποσοστό στη χώρα μας. Υπό αυτό το πρίσμα μία ενδιαφέρουσα σκέψη για το νέο αναπτυξιακό νόμο θα ήταν να επιδοτεί επενδύσεις στον τομέα των ΑΠΕ των οποίων μέρος στηρίζεται σε εγχώρια παραγωγή.

2. Στον τομέα της χωροταξίας, το περιβάλλον αναζητεί τον αναπτυξιακό του ρόλο, π.χ. στην αγροτική ανάπτυξη ή στον τουρισμό. Για πολλούς όμως, η προστασία του αποτελεί «τροχοπέδη» για την ανάπτυξη.
Η δύσκολη αυτή ισορροπία επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από τις αγκυλώσεις της πολεοδομικής νομοθεσίας και την έλλειψη ουσιαστικών Ρυθμιστικών Σχεδίων.
Το ΥΠΕΚΑ θα πρέπει να δρομολογήσει, κατά απόλυτη προτεραιότητα, τις αναγκαίες ενέργειες για την ουσιαστική σύντμηση των χρόνων προετοιμασίας μίας πολεοδομικής μελέτης και της προκύπτουσας πράξης εφαρμογής.
Το νέο σχέδιο Καλλικράτης μεταφέρει σημαντικές αρμοδιότητες σε τοπική κλίμακα και αναδιατάσσει τις πόλεις ως προς την έκταση και τις δραστηριότητες που φιλοξενούν. Η εφαρμογή του, ιδίως κατά τα πρώτα έτη, απαιτεί στενή παρακολούθηση από την κεντρική διοίκηση ώστε να μη διαταραχθεί η σχέση δημόσιου-ιδιωτικού χώρου, να οργανωθεί αποτελεσματικότερα ο εξωαστικός χώρος αλλά και να ενσωματωθούν, στις τοπικές πολιτικές, μέτρα για τη σταθμισμένη επέκταση των πόλεων.
Στα πλαίσια αυτά παραμένει κρίσιμο το θέμα των υπό εκπόνηση Σχέδιο Χωρικής Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (ΣΧΟΑΠ) καθώς εκτιμάται ότι δεν έχουν ληφθεί επαρκώς υπόψη τα νέα πολεοδομικά δεδομένα.
Επιπρόσθετα υποστηρίζεται ότι η παρακολούθηση, ο έλεγχος και η έγκριση τους θα πρέπει να γίνεται από την κεντρική διοίκηση αντί από τις Γενικές Γραμματείες των Περιφερειών.

3. Στον τομέα του αστικού περιβάλλοντος, η προτεραιότητα εξακολουθεί να δίνεται στα Ι.Χ. αυτοκίνητα. Οι πόλεις ουσιαστικά επεκτείνονται ή αναδιαρθώνονται για να εξυπηρετούν αυτούς που έχουν αυτοκίνητα αντί αυτών που δεν έχουν ή δεν χρησιμοποιούν τα αυτοκίνητά τους.
Οι ελεύθεροι ή/και οι δημόσιοι χώροι είναι υπό διαρκή πίεση, με τη διοίκηση συχνά να αδυνατεί να προστατεύσει ακόμα και χώρους για τους οποίους έχουν κηρυχθεί απαλλοτριώσεις.
Η δημιουργία του Πράσινου Ταμείου (από το ΥΠΕΚΑ) εκτιμάται ότι θα συμβάλλει στη διάσωση πολύτιμων χώρων στον ιστό πολλών ελληνικών πόλεων.

3α. Το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας είναι σε βαθιά παρακμή. Σύντομα η κατάσταση του θα είναι, σε ορισμένα σημεία του, μη αναστρέψιμη καθώς αποσυντίθεται ο κοινωνικός του ιστός. Το πρόβλημα δεν λύνεται με αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και πιλοτικές μελέτες καθώς δεν υπάρχει πίστωση χρόνου και θα ήταν λάθος να περιμένουμε άλλα δύο-τρία χρόνια για να έχουμε τα αποτελέσματα μελετών τέτοιου χαρακτήρα. Επείγει ένα πλέγμα μέτρων για να επιστρέψουν οι κάτοικοι και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες στο Ιστορικό Κέντρο. Αυτό σημαίνει ασφάλεια, αναπλάσεις, κίνητρα διαμονής και επιχειρηματικότητας, αξιοποίηση του κτιριακού πλούτου και συντονισμός.

4. Στον τομέα της ποιότητας του αέρα, η κατάσταση φαίνεται να ελέγχεται σε ότι αφορά στους παραδοσιακούς αέριους ρύπους. Όμως νέες γενιές επικίνδυνων ρύπων εμφανίζονται στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία. Είναι προφανές ότι χρειάζεται ένα συνολικό σχέδιο μείωσης των εκπομπών, που θα δίνει έμφαση στη νέα γενιά των ρύπων.
Ειδικά στο θέμα της ποιότητας του αέρα στους εσωτερικούς χώρους, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα προβληματική, ενώ απουσιάζει ένα επαρκές θεσμικό πλαίσιο. Το συγκεκριμένο θέμα πρέπει να αποτελέσει 1η προτεραιότητα για τα Υπουργεία Περιβάλλοντος και Υγείας.

5. Στον τομέα των απορριμμάτων, 318 και πλέον χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων λειτουργούν ακόμη στην Ελλάδα. Η ανακύκλωση σημειώνει βήματα προόδου αλλά μάλλον αδυνατεί να στεριώσει, με σημαντική ευθύνη της τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Η επιμονή στους (δυσεύρετους) χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) είναι προβληματική ή και ακατανόητη, τη στιγμή μάλιστα που η διεθνής πρακτική - αλλά και το θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. - οδηγούν στην ταφή των υπολειμμάτων.
Το μοντέλο διαχείρισης των απορριμμάτων οφείλει να βασίζεται σε λύσεις όπως πρόληψη, επανα­χρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση ενέργειας και διάθεση, με το συνδυασμό των λύσεων να εξαρτάται από την περιοχή, τις διαθέσιμες ποσότητες απορριμμάτων και τη σύνθεση τους.
Νέες τεχνολογίες που μπορούν να ενσωματωθούν σε αυτό το μοντέλο πρέπει να εξεταστούν χωρίς προκαταλήψεις, σε συνδυασμό με επιτυχημένες πρακτικές στο εξωτερικό και σε συνάρτηση και με το κόστος διαχείρισης ανά τόνο παραγόμενων απορριμμάτων.
Είναι αναγκαίο να αποσαφηνισθούν από τα συναρμόδια Υπουργεία οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση των απορριμμάτων ώστε άμεσα οι Περιφέρειες να αποφασίσουν για το μοντέλο διαχείρισης των απορριμμάτων που ταιριάζει στις ανάγκες τους. Κοινός τόπος είναι ότι κανένα τέτοιο μοντέλο δεν πρέπει να γίνει αποδεκτό αν δεν δίνει έμφαση στην επαχρησιμοποίηση και στην ανακύκλωση των απορριμμάτων.
Τέλος κεντρικό και κρίσιμο ζήτημα είναι η διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων (συμπεριλαμβανόμενων και των νοσοκομειακών), ζήτημα που αποτελεί διαχρονικά το «ένοχο μυστικό» της κεντρικής και τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και της ιδιωτικής οικονομίας. Στα πλαίσια αυτά η ενεργοποίηση του ΥΠΕΚΑ για τη χωροθέτηση χώρων ταφής επικίνδυνων αποβλήτων είναι θετική. Η Επιτροπή θεωρεί ότι συμβολή στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων οφείλει να έχει και ο ιδιωτικός τομέας που έχει άλλωστε και τη μεγαλύτερη συμβολή στην παραγωγή επικίνδυνων αποβλήτων.

6. Στον τομέα των υδατικών πόρων, προβλήματα στη διαχείρισή τους εκδηλώνονται κυρίως στις πιο ευάλωτες περιοχές από άποψη υδατικού ισοζυγίου και περιβαλλοντικών πιέσεων, δηλαδή στα νησιά (κυρίως στις Κυκλάδες), στις παράκτιες περιοχές (κυρίως στα βόρεια παράλια της Κρήτης και στον Κορινθιακό) και στις περιοχές γεωργικής ανάπτυξης (θεσσαλικός κάμπος).
Η έλλειψη πολιτικής σε θέματα υδατικών πόρων αποτυπώνεται στην ποσότητα αντλούμενου γλυκού νερού που αντιστοιχεί ανά άτομο. Για την Ελλάδα, η ποσότητα αυτή είναι 830 κυβικά μέτρα/κάτοικο, όταν για τη Γαλλία είναι 530 κυβικά μέτρα/κάτοικο και για τη Γερμανία 460 κυβικά μέτρα/κάτοικο.
Η Επιτροπή καλεί τα συναρμόδια Υπουργεία να ολοκληρώσουν κατ΄ απόλυτη προτεραιότητα τα διαχειριστικά σχέδια σε επίπεδο υδατικής λεκάνης και να τροποποιήσουν την κείμενη νομοθεσία (που ανάγεται σε Υπουργική Απόφαση του 1965) για την προστασία των ποταμών και λιμνών της χώρας.

7. Στον τομέα του φυσικού περιβάλλοντος, το σχέδιο νόμου του ΥΠΕΚΑ για την προστασία της βιοποικιλότητας είναι σε θετική κατεύθυνση καθώς οι προστατευόμενες περιοχές που εντάσσονται στο δίκτυο NATURA 2000 δέχονται - όλο και εντονότερα - τις τοπικές «αναπτυξιακές» πιέσεις.
Όμως η κατάρτιση των ΣΧΟΑΠ δεν αποτελεί εχέγγυο για την προστασία τους, ιδίως αν συναξιολογηθεί ο τρόπος και η μεθοδολογία προετοιμασίας τους.
Οι φορείς διαχείρισής των προστατευόμενων περιοχών πρέπει να ενισχυθούν με αρμοδιότητες και επιστημονικό προσωπικό ενώ κρίσιμο θέμα αποτελεί η κατάρτιση των διαχειριστικών σχεδίων για κάθε περιοχή ώστε να διασφαλίζεται μείγμα δραστηριοτήτων που συμφιλιώνουν τις περιοχές με τις τοπικές κοινωνίες χωρίς όμως εκπτωτικές διαθέσεις για το φυσικό περιβάλλον.
Τέλος ζήτημα 1ης προτεραιότητας παραμένει η κατάρτιση των δασικών χαρτών και του δασολογίου.

8. Στον τομέα της περιβαλλοντικής νομοθεσίας διαπιστώνεται μεν σχετική επάρκεια αλλά και σημαντικά προβλήματα εφαρμογής.
Η ενίσχυση των περιβαλλοντικών ελέγχων αποτελεί ζήτημα προτεραιότητας χωρίς όμως αυτό να αρκεί αν δεν συνοδευθεί με θεσμική θωράκιση της ΕΥΕΠ (δυνατότητα προανακριτικού έργου, ενσωμάτωση αντιεισαγγελέα Περιβάλλοντος, απευθείας καταλογισμός προστίμων).
Η διασύνδεση των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, Υγείας και Δημόσιας Διοίκησης πρέπει να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο, με ενδεχόμενο ακόμα και τη σταδιακή συγχώνευση τους.
Η καθιέρωση της υποχρέωσης εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για κάθε νομοσχέδιο που κατατίθεται στη Βουλή προς συζήτηση θα πρέπει να αξιολογηθεί.
Τέλος προτείνεται η καθιέρωση της «περιβαλλοντικής ενημερότητας» για τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς (άδεια λειτουργίας, εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι, πληρωμή καταλογισθέντων περιβαλλοντικών προστίμων, κ.α.), κατ΄ αντιστοιχία και σε συνάρτηση με τη φορολογική ενημερότητα.