Τηλεόραση και υπακοή: το πείραμα Μίλγκραμ σε τηλεπαιχνίδι...

Το 1961 ο κοινωνικός ψυχολόγος Στάνλεϋ Μίλγκραμ έκανε ένα πείραμα που έδειξε την τυφλή υπακοή της πλειοψηφίας στην επιστημονική αυθεντία και το οποίο έμεινε στην ιστορία.
Ο Μίλγκραμ επηρεασμένος από τα γραπτά της Χάνα Άρεντ πάνω στους μηχανισμούς χειραγώγησης του ναζισμού θέλησε να εξετάσει το κατά πόσο απλοί άνθρωποι είναι ικανοί να πράξουν θηριωδίες όταν αυτές τους επιβάλλονται από μια εξουσιαστική αυθεντία.
Το αποτελέσματα του πειράματος ήταν θεαματικά: 62,5 % των συμμετεχόντων υπάκουσαν στην εντολή του «επιστήμονα » και έδωσαν “θανατηφόρα” ηλεκτροσόκ στα υποτιθέμενα θύματα. Παρόμοια πειράματα σε Ισπανία, ΗΠΑ και Ιταλία απέδωσαν ακόμη πιο υψηλά ποσοστά.

Ο παραγωγός Christophe Nick είχε την ιδέα να αναπαράγει το πείραμα σε μορφή τηλεπαιχνιδιού (zone Xtrême) ακολουθώντας όλους τους κώδικες των ριάλιτι. Σε συνεργασία με μια ομάδα κοινωνικών επιστημόνων έφτιαξε ένα πειραματικό πρωτόκολλο και το προσάρμοσε στην τηλεόραση.
80 υποψήφιοι έπαιξαν πιστεύοντας ότι οι συνθήκες είναι πραγματικές. Ο ρόλος τους ήταν να επιφέρουν “ηλεκτρικές εκκενώσεις” σε άλλους υποψήφιους-ηθοποιούς όταν αυτοί έδιναν λάθος απαντήσεις στον παρουσιαστή. Οι εκκενώσεις ήταν όλο και πιο ισχυρές με τους υποψήφιους-ηθοποιούς να μιμούνται τα σημάδια πόνου ενός πραγματικού ηλεκτροσόκ.
81% των « πειραματόζωων » συνέχισαν μέχρι τη “θανατηφόρα” εκκένωση των 460 volt. Υπό την πίεση του παρουσιαστή και του κοινού, εν είδη αυθεντίας, μόνο ένας στους πέντε αρνήθηκε να υπακούσει…

Το συγκεκριμένο πείραμα αποδεικνύει την τάση της πλειοψηφίας να υπακούει ακόμα και σε παράλογες επιταγές όταν αυτές δικαιολογούνται από μια εξουσία και όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν. Πέρα από αυτό το γνωστό ούτως ή άλλως συμπέρασμα το πείραμα αποδεικνύει επίσης ότι η τηλεόραση στις σύγχρονες κοινωνίες αποτελεί το κατεξοχήν μέσο ιδεολογικής προπαγάνδας και επιβολής κοινωνικών και πολιτικών νορμών.
Αυτό είναι ξεκάθαρο για παράδειγμα στα ριάλιτι και στην ατομικιστική ιδεολογία που τα διαχέει. Το συγκεκριμένο είδος τηλεοπτικού προϊόντος ταιριάζει άψογα στη κυρίαρχη ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού και της κυριαρχίας των αγορών την οποία και νομιμοποιεί.
Ταυτόχρονα όμως κατά παράδοξο τρόπο, η ίδια η ύπαρξη της εκπομπής δείχνει επίσης ότι η τηλεόραση μπορεί να αποτελέσει εξαιρετικό εργαλείο διαπαιδαγώγησης και κριτικής ενάντια στην κυρίαρχη ιδεολογία. Αρκεί να απελευθερωθεί από το ζυγό της τηλεθέασης και του πολιτικού ελέγχου. Όπως είναι γνωστό η γαλλική δημόσια τηλεόραση δεν έχει διαφημίσεις το βράδυ…

Πηγές: http://smyrnaios.net
BBC (με βίντεο)
Télérama
Stanley Milgram, Obedience to authority: an experimentalview , 1974 (Google Books)
George A. Comstock, Erica Scharrer, The psychology of media and politics, 2005 (Google Books)