Παγκόσμια ημέρα βιοποικιλότητας...

Υπάρχουμε χάρη στις ισορροπίες και την αρμονία που μας παρέχει η Φύση
Έχουν περάσει 17 χρόνια από τη σύνοδο του ΟΗΕ στο Ρίο, στις 22 Μαΐου 1992, όταν οι αρχηγοί των κρατών που συμμετείχαν δεσμεύτηκαν, με τη Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα, να προστατεύσουν τη φύση και την άγρια ζωή και να την παραδώσουν στις επόμενες γενιές όσο το δυνατόν λιγότερο τραυματισμένη και με λιγότερο σπαταλημένους τους πόρους της.
Αναγνώρισαν ότι η ανθρωπότητα αποτελεί η ίδια μέρος του πολυποίκιλου βιολογικού πλούτου της Φύσης και ότι υπάρχουμε χάρη στις ισορροπίες και την αρμονία που η ίδια η Φύση μας παρέχει. Για να γίνει συνείδηση η ανάγκη να ανακοπεί η αλόγιστη κατασπατάληση του φυσικού πλούτου και να αποκατασταθούν σε ικανοποιητικό επίπεδο τα άγρια είδη χλωρίδας και πανίδας και οι φυσικοί οικότοποί τους, τα Ηνωμένα Έθνη όρισαν την 22α Μαΐου ως Διεθνή Ημέρα Βιοποικιλότητας.
Το ειδικότερο θέμα της φετινής Διεθνούς Ημέρας είναι τα επονομαζόμενα ξενικά χωροκατακτητικά είδη (invasive alien species), οι φυσικοί οργανισμοί δηλαδή που εισβάλλουν σε ένα οικοσύστημα και απειλούν την ύπαρξη των ειδών του.
Όσο κι αν οι σκεπτικιστές σηκώνουν τους ώμους αμφισβητώντας τη χρησιμότητα "άλλης μιας παγκόσμιας ημέρας", χάρη σ' αυτήν, ένα καυτό περιβαλλοντικό ζήτημα παραμένει στο προσκήνιο και ξανασυζητιέται, όπως έγινε και στα τέλη Απριλίου, στο συνέδριο για τη βιοποικιλότητα που οργάνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Αθήνα. Η σχέση ανάμεσα στα περιβαλλοντικά, τα οικονομικά και τα κοινωνικά ζητήματα είναι πλέον προφανής. Η ανάσχεση του ρυθμού απώλειας της βιοποικιλότητας έχει πάρει προτεραιότητα στο ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό θεματολόγιο.
Καινούργιες πληροφορίες, ενισχυμένα επιχειρήματα και ευρύτερη συζήτηση βοηθούν στην κατανόηση και τη συνειδητοποίηση των οικολογικών προβλημάτων, δίνουν την ευκαιρία στους ενεργούς πολίτες να ζητήσουν να ληφθούν πρακτικά μέτρα για την επίλυσή τους, ενδυναμώνουν τις κυβερνήσεις για να αντισταθούν στο πολιτικό κόστος και στις πιέσεις των ιδιωτικών και βραχυπρόθεσμων συμφερόντων.


Η σημασία της βιοποικιλότητας

Ο όρος "βιοποικιλότητα" περιλαμβάνει όλα τα είδη ζωής πάνω στη γη: τα φυτά, τα ζώα, τους μικροοργανισμούς, αλλά και τα γονίδια που περιέχουν, καθώς και τα οικοσυστήματα που σχηματίζουν. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας δημιουργεί ένα δυναμικό, ανθεκτικό και υγιές οικοσύστημα που βοηθάει κάθε ζωντανό οργανισμό να προσαρμοστεί στις διαρκείς αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον. Η καλή λειτουργία του οικοσυστήματος προσφέρει αγαθά και υπηρεσίες από τα οποία εξαρτάται η υγεία, η ευημερία, η ποιότητα της ζωής και το μέλλον της ανθρωπότητας. Η βιωσιμότητα της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της αλιείας και των δασών, η παραγωγή τροφίμων και φαρμάκων, η γονιμότητα των εδαφών, η απορρύπανση της ατμόσφαιρας και των υδάτων εξαρτώνται από τη δυναμική του οικοσυστήματος, που με τη σειρά της κι αυτή εξαρτάται από τον πλούτο των ειδών του, την προσαρμοστικότητα, την ανθεκτικότητα και την καλή λειτουργία του.
Η διατήρηση της βιοποικιλότητας μπορεί να περιορίσει τις αρνητικές συνέπειες των κλιματικών αλλαγών, που αποτελεί τον υπ' αριθμόν ένα περιβαλλοντικό κίνδυνο για τον πλανήτη. Κλιματικές αλλαγές και βιοποικιλότητα αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται: Η βιοποικιλότητα απειλείται από τις κλιματικές αλλαγές, αλλά ο πλούτος της μπορεί να περιορίσει τον αρνητικό τους αντίκτυπο. Αν εξασφαλιστούν τα είδη που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, αν διατηρηθούν οι βιότοποι που διευκολύνουν τη σταδιακή προσαρμογή στις νέες συνθήκες, αν οι κλιματικές αλλαγές και οι απώλειες σε βιοποικιλότητα αντιμετωπιστούν ως ενιαίο πρόβλημα, τότε οι καταστροφικές συνέπειές τους θα μετριαστούν και οι προοπτικές προσαρμογής θα είναι καλύτερες. Αυτό ακριβώς είναι και το γενικό μήνυμα της φετινής Διεθνούς Ημέρας.
Υπάρχουν και άλλοι σημαντικοί λόγοι που επιβάλλουν τη διατήρηση του φυσικού πλούτου, πέρα από τη χρησιμότητά του για τον σημερινό άνθρωπο. Είδη που διανύουν τη μοναδικά δική τους εξελικτική πορεία, εδώ και χιλιάδες έως και εκατομμύρια χρόνια, έχουν επίσης δικαίωμα ύπαρξης πάνω στον πλανήτη. Όπως επίσης και οι μελλοντικές γενιές της ανθρωπότητας έχουν το δικαίωμα να κληρονομήσουν έναν πλανήτη που σφύζει από ζωή, έναν πλανήτη που θα τους προσφέρει τη δυνατότητα να απολαύσουν τα αγαθά της ευημερίας και του πολιτισμού, όπως τον παρέδωσαν σε εμάς οι προηγούμενες γενιές.

Τι είναι τα ξενικά χωροκατακτητικά είδη

Η χλωρίδα και η πανίδα της Γης εξελίχθηκαν στη διάρκεια δισεκατομμυρίων ετών. Οι θάλασσες, οι οροσειρές, οι έρημοι, οι μεγάλοι ποταμοί παρεμβάλλονταν ως φυσικά εμπόδια στη μετακίνηση ζώων και φυτών. Έτσι αναπτύχθηκαν οι χαρακτηριστικές ζωικές και φυτικές κοινότητες κάθε τόπου. Με την ανθρώπινη παρέμβαση, πολλά από τα φυσικά εμπόδια που προστάτευαν τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά των κοινοτήτων καταργήθηκαν, είτε τυχαία είτε σκόπιμα. Έτσι, ζώα, φυτά και μικροοργανισμοί βρέθηκαν σε άλλους τόπους, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από εκείνους στους οποίους γεννήθηκαν.
Σε πολλές περιπτώσεις, αυτά τα ετερόχθονα, μη ιθαγενή είδη - τα "ξενικά είδη", όπως έχει επικρατήσει να ονομάζονται - δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν στο νέο περιβάλλον τους και εξαφανίστηκαν. Σε άλλες περιπτώσεις, τα ξενικά είδη κατόρθωσαν να επιβιώσουν, να πολλαπλασιαστούν και να εγκατασταθούν εκεί. Ορισμένα από αυτά προσαρμόστηκαν καλά και ενσωματώθηκαν στο νέο τους οικοσύστημα. Κάποια άλλα όμως που αποδείχθηκαν ισχυρότερα στον φυσικό ανταγωνισμό, πολλαπλασιάστηκαν και επεκτάθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε αποτέλεσαν πραγματική απειλή για αυτόχθονα είδη χλωρίδας και πανίδας. Υφάρπαξαν πόρους από τα αυτόχθονα είδη, μετέδωσαν παθογόνους οργανισμούς και κατέστρεψαν την οικολογική ισορροπία των τοπικών οικοσυστημάτων. Αυτά τα επεκτατικά και καταστροφικά για την τοπική οικολογική ισορροπία και οικονομία είδη αποκλήθηκαν "χωροκατακτητικά ξενικά είδη".
Έχοντας ξεφύγει και εξαπλωθεί έξω από τον φυσικό τους βιότοπο έχουν πλέον επηρεάσει τη φυσική βιοποικιλότητα σε όλα σχεδόν τα είδη των οικοσυστημάτων του πλανήτη και γνωρίζουμε ότι ευθύνονται για το 40% των εξαφανίσεων ζωικών ειδών από τον 17ο αιώνα.

Εισβολείς, συνέπειες και αντιμετώπιση

Η παγκοσμιοποίηση που οδήγησε στην αύξηση του εμπορίου, των μεταφορών, των ταξιδιών και του τουρισμού διευκόλυνε την είσοδο και την εξάπλωση των χωροκατακτητικών ειδών. Οι χωροκατακτητικοί εισβολείς καταστρέφουν καλλιέργειες, κλέβουν την κατοικία και την τροφή των ντόπιων ειδών, προξενούν αρρώστιες σε ζώα και φυτά και απειλούν τη δημόσια υγεία. Ευθύνονται για την αύξηση της φτώχειας και αποτελούν ιδιαίτερη απειλή για τις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς προκαλούν ζημιές στη γεωργία, στα δάση, στην αλιεία και στα φυσικά οικοσυστήματα που αποτελούν τους κύριους πλουτοπαραγωγικούς πόρους των λαών τους.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, τα χωροκατακτητικά είδη αποτελούν πλέον τη δεύτερη σε μέγεθος παγκόσμια απειλή για τη βιοποικιλότητα. Στην Ευρώπη, σύμφωνα με διαθέσιμα τεκμηριωμένα στοιχεία, το κόστος των ζημιών που προκαλούν, μαζί με το ετήσιο κόστος των μέτρων που λαμβάνονται για τον έλεγχό τους ξεπερνάει τα 12 δισ. ευρώ ετησίως.
Παρά τις προσπάθειες, το πρόβλημα παραμένει άλυτο και οξύνεται, με σοβαρό κοινωνικό, οικονομικό και οικολογικό αντίκτυπο για τον πλανήτη και την υγεία του παγκόσμιου πληθυσμού. Την κατάσταση επιδεινώνουν οι κλιματικές αλλαγές, η μόλυνση, η καταστροφή βιοτόπων και άλλες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις.
Οι χώρες που αντιμετωπίζουν σύνθετα και δαπανηρά προβλήματα από τα χωροκατακτητικά είδη είναι πολλές. Για παράδειγμα το 2006 η ετήσια περιβαλλοντική ζημιά από μη ιθαγενή χωροκατακτητικά ζώα και φυτά για τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Αυστραλία, τη Νότια Αφρική, την Ινδία και τη Βραζιλία υπολογιζόταν μεγαλύτερη από 120 δισ. ευρώ. Το κόστος για το περιβάλλον πολλαπλασιάζεται ραγδαία με το πέρασμα του χρόνου, καθώς τα προβλήματα γίνονται σοβαρότερα και η αντιμετώπισή τους πιο σύνθετη και πολύπλοκη.
Για την ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας στην Ευρώπη έχει διαπιστωθεί ότι θα είναι αδύνατη εάν τα χωροεπεκτατικά είδη δεν αντιμετωπιστούν από τα κράτη-μέλη συλλογικά, με συντονισμένη αντίδραση και κοινές πολιτικές. Παρ' ότι οι οικολογικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες είναι σημαντικές, η ΕΕ αδυνατεί ακόμη να χειριστεί αποτελεσματικά το πρόβλημα. Οι εκτιμήσεις των επιστημόνων μιλούν για δραματική αύξηση των βιολογικών εισβολών στην Ευρώπη και θεωρούν πιθανή την επιδείνωση της κατάστασης.

Το βήμα της χελώνας

"Η προστασία της βιοποικιλότητας είναι ευθύνη όλων μας" - Το σύνθημα ακούγεται κοινότοπο και φθαρμένο, όταν μάλιστα σύμφωνα με τους υπολογισμούς των επιστημόνων και την παραδοχή των κυβερνώντων, η βιοποικιλότητα μειώνεται παγκοσμίως, ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών είναι μεγαλύτερος από ποτέ, η έκταση των βιοτόπων μειώνεται και η ποιότητά τους υποβαθμίζεται. Όπως λένε οι ειδικοί, τα τελευταία 50 χρόνια, η φυσική πορεία εξαφάνισης των ειδών έχει επιταχυνθεί 1.000 φορές λόγω της ανθρώπινης επέμβασης. Και σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, τρία είδη χλωρίδας ή πανίδας εξαφανίζονται κάθε ώρα?
Τι μας απομένει; Οι διεθνείς διασκέψεις και διαβουλεύσεις προχωρούν χωρίς εξαιρετική πρόοδο, χωρίς υπερβάσεις. Τα τελικά ανακοινωθέντα εξετάζονται λέξη προς λέξη, κόμμα προς κόμμα, αποδυναμώνονται και συχνά καταλήγουν είτε σε ουδέτερες διακηρύξεις είτε σε ευχολόγια χωρίς δεσμεύσεις και κυρώσεις, έτσι όπως επιβάλλουν τα βραχυπρόθεσμα πολιτικά και ιδιωτικά συμφέροντα.
Ωστόσο, έστω κι αν ακολουθούν βήμα χελώνας, τουλάχιστον προχωράνε. Καθώς η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, ας οπλιστούμε με υπομονή και επιμονή. Ας υιοθετήσουμε τη συμπεριφορά ενός υπεύθυνου Πολίτη του Κόσμου που αναλαμβάνει τις ευθύνες του και διεκδικεί τα δικαιώματά του. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Στην παγκόσμια Συνθήκη για τη Βιοποικιλότητα του ΟΗΕ επισημαίνεται το ισότιμο δικαίωμα όλων των πολιτών και όλων των λαών (ιδιαίτερα των φτωχών και μη ανεπτυγμένων) στην ανάπτυξη που προκύπτει από την οικολογική διαχείριση του φυσικού πλούτου.
Ας κρατήσουμε επίσης την ομόφωνη διακήρυξη των αιρετών μας αρχόντων ότι υπάρχει ανάγκη να ληφθούν μέτρα κι ας τους πιέσουμε, όπου και όπως μπορούμε, να υλοποιήσουν αυτά τα μέτρα. Μέτρα για την ουσιαστική προστασία της θαυμαστής ποικιλίας ζωής που μας περιβάλλει και όχι μόνον λόγια, λόγια, λόγια?.

Πηγή: Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων