Παγκόσμια ημέρα για την προστασία της ζώνης του όζοντος της ατμόσφαιρας...

Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1994 καθιέρωσε ότι κάθε χρόνο η 16η Σεπτεμβρίου, θα είναι η Παγκόσμια ημέρα για την προστασία της ζώνης του όζοντος της ατμόσφαιρας. Αντιλαμβανόμενη τους τεράστιους κινδύνους που δημιουργεί για τους ανθρώπους η τρύπα του όζοντος στην ατμόσφαιρα που για πρώτη φορά διαπιστώθηκε το 1980, η Γενική Συνέλευση ήθελε με τον τρόπο αυτό να ευαισθητοποιεί συνεχώς τους λαούς και τις κυβερνήσεις τους για να λαμβάνουν διαρκή μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα για τη διατήρηση και προστασία της ζώνης του όζοντος.
Το όζον είναι αέριο που βρίσκεται σε δύο ζώνες της ατμόσφαιρας της γης και συγκεκριμένα στην άνω ζώνη (στρατόσφαιρα) και στην κάτω ζώνη, κοντά στην επιφάνεια εδάφους (τροπόσφαιρα). Η πρώτη ζώνη της ατμόσφαιρας είναι η τροπόσφαιρα και εκτείνεται από την επιφάνεια μέχρι 10 περίπου km. Στη συνέχεια αρχίζει η δεύτερη ζώνη της ατμόσφαιρας που είναι η στρατόσφαιρα που εκτείνεται από τα 10 km έως 48 km περίπου από την επιφάνεια της γης. Το όζον που βρίσκεται ψηλά στη στρατόσφαιρα, είναι ευεργετικό για τον άνθρωπο και το περιβάλλον και για αυτό κάποτε αποκαλείται ως το «καλό» όζον. Το όζον που βρίσκεται στην τροπόσφαιρα, είναι βλαβερό για την υγεία των ανθρώπων και για το λόγο αυτό αποκαλείται ως το «κακό» όζον. Βλέπουμε λοιπόν ότι το όζον ανάλογα με τη θέση του στην ατμόσφαιρα, μπορεί να είναι καλό ή κακό για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Το όζον που βρίσκεται στο επίπεδο εδάφους, προκαλεί προβλήματα αναπνοής, βλάπτει τις σοδειές, τα δέντρα και άλλη βλάστηση. Είναι επίσης το κυριότερο συστατικό του νέφους αιθαλομίχλης που καλύπτει πολλές αστικές περιοχές του κόσμου. Το όζον της στρατόσφαιρας, προστατεύει τη γη και τις διάφορες μορφές ζωής που υπάρχουν σε αυτή από τις βλαβερές επιδράσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου. Οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν απο τη δεκαετία του 1980 ότι δυστυχώς το καλό όζον της στρατόσφαιρας σταδιακά μειωνόταν σημαντικά. Κανονικά το όζον παράγεται με φυσικό τρόπο στη στρατόσφαιρα. Όμως το καλό αυτό όζον, καταστρέφεται σταδιακά από χημικές ουσίες που κατασκευάζουν οι ανθρώποι. Στις ουσίες που καταστρέφουν το όζον της στρατόσφαιρας, συμπεριλαμβάνονται οι χλωροφθοράνθρακες (CFC), οι υδροχλωροφθοράνθρακες (HCFC), οι αλογονομένοι υδρογονάνθρακες (halons), το μεθυλοβρωμίδιο, το τετραχλωρίδιο του άνθρακα και το μεθύλ χλωροφόρμιο. Οι ουσίες αυτές χρησιμοποιούνταν παλαιότερα και κάποτε ακόμη χρησιμοποιούνται σε ψυκτικά υγρά, σε αφρώδεις παράγοντες, σε πυροσβεστήρες, διαλύτες, εντομοκτόνα και στα σπρέι ως προωθητικά. Όταν οι εν λόγω ουσίες απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα, καταστρέφονται πολύ αργά. Στην πραγματικότητα παραμένουν για πολλά χρόνια ανέπαφες, προχωρούν από την τροπόσφαιρα και ανεβαίνουν στη στρατόσφαιρα. Στη στρατόσφαιρα, διασπώνται από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου και απελευθερώνουν μόρια χλωρίου και βρωμίου τα οποία καταστρέφουν το «καλό» όζον. Η καταστροφή του καλού όζοντος της στρατόσφαιρας, αυξάνει την ποσότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου που φτάνει στη γη. Το αποτέλεσμα είναι αύξηση των περιπτώσεων καρκίνου του δέρματος, καταρράκτη και ανεπάρκειας του συστήματος άμυνας του οργανισμού των ανθρώπων. Υπολογίζεται ότι η συνεχής αύξηση του μελανώματος που είναι ο πλέον θανατηφόρος καρκίνος του δέρματος, οφείλεται στην αυξανόμενη έκθεση των αθρώπων στην υπεριώδη ακτινοβολία. Από το 1990 και μετά, ο κίνδυνος προσβολής από μελάνωμα έχει υπερδιπλασιαστεί. Η αυξανόμενη υπεριώδης ακτινοβολία, μπορεί επίσης να προκαλεί ζημιές σε ευαίσθητες σοδειές όπως αυτές της σόγιας και να μειώνει το σύνολο των συγκομιδών. Μερικοί επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου διότι η υπεριώδης ακτινοβολία επηρεάζει αρνητικά το θαλάσσιο φυτοπλαγκτόν που είναι η βάση της διατροφικής αλυσίδας στους ωκεανούς. Οι βλάβες που προκύπτουν θα μπορούσαν να έχουν σοβαρές συνέπειες στα τρόφιμα των αθρώπων που προέρχονται από τους ωκεανούς. Το 1987 περισσότερες από 181 χώρες, λόγω του σοβαρότατου κινδύνου που διέτρεχε η ανθρωπότητα εξαιτίας της καταστροφής του καλού όζοντος και του αυξανόμενου μεγέθους της τρύπας του όζοντος, υπέγραψαν στο Μόντρεαλ του Καναδά το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ με στόχο τη διακοπή της παραγωγής και χρήσης των χημικών ουσιών που καταστρέφουν το όζον της στρατόσφαιρας. Σήμερα, η εφαρμογή του πρωτόκολλου του Μόντρεαλ, απέφερε καρπούς. Όμως παρά τη μείωση ή εξάλειψη πολλών χημικών ουσιών που καταστρέφουν το όζον, πολλές από τις ουσίες αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, μπορούν ακόμη να επιφέρουν απώλειες στην προστατευτική στοιβάδα του καλού όζοντος. Η λέπτυνση της στοιβάδας αυτής, τεκμηριώνεται από μετρήσεις που γίνεται από δορυφόρους ιδιαίτερα στις περιοχές πάνω από τους πόλους της γης. Εάν οι χώρες που υπέγραψαν το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, συνεχίσουν τη διακοπή παραγωγής και χρήσης των ουσιών που καταστρέφουν το καλό όζον, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 η φυσική παραγωγή του όζοντος, θα επιτρέψει στη ζώνη του όζοντος της στρατόσφαιρας να επιστρέψει πίσω στα κανονικά τις επίπεδα.
Το κακό όζον και η απειλή για τον άνθρωπο
Το όζον (Ο3) είναι ένα άχρωμο αέριο. Ενώ στο ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας, η δράση του όζοντος είναι προστατευτική για τον άνθρωπο, στο κατώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας και στην επιφάνεια της γης, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων. Τα οξείδια του αζώτου και οι πτητικές οργανικές ουσίες, στην παρουσία του ηλιακού φωτός, αντιδρούν μεταξύ τους και παράγουν το όζον. Το όζον που συσσωρεύεται στην τροπόσφαιρα (από την επιφάνεια της γης έως 10 km πιο πάνω) αποκαλείται κακό όζον διότι σε αντίθεση με το καλό όζον που βρίσκεται στη στρατόσφαιρα (από 10 km έως 48 km πάνω από τη γη), είναι αιτία προβλημάτων του αναπνευστικού συστήματος και των ματιών. Η είσοδος του όζοντος στους πνεύμονες διαμέσου της εισπνοής προκαλεί συμπτώματα. Το όζον αντιδρά και ερεθίζει τον πνευμονικό ιστό. Σε ασθενείς με άσθμα, τα ψηλά επίπεδα όζοντος επιδεινώνουν τη νόσο. Έχουν περισσότερες κρίσεις άσθματος, μεγαλύτερη δυσκολία για να αναπνεύσουν και αυξημένες ανάγκες σε φάρμακα. Η αύξηση του νοσηρού όζοντος κοντά στην επιφάνεια της γης, οφείλεται στην αυξανόμενη περιβαλλοντική ρύπανση. Οι ρύποι προέρχονται από βιομηχανικές μονάδες, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, εξατμίσεις μηχανοκίνητων οχημάτων, εξατμίσεις βενζίνης, αγροτικές μονάδες, χωματερές και χημικούς διαλύτες που είναι μεταξύ των κυριότερων πηγών των οξειδίων του αζώτου και των πτητικών οργανικών ουσιών στην ατμόσφαιρα. Τα επίπεδα του όζοντος στην επιφάνεια της γης, είναι ψηλότερα κατά το μέσο της ημέρας καθόλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η κατάσταση είναι χειρότερη με ψηλότερα επίπεδα όζοντος στις πόλεις με ψηλό δείκτη περιβαλλοντικής μόλυνσης ή με νέφος αιθαλομίχλης. Οι καύσωνες συνοδεύονται από ψηλότερα επίπεδα όζοντος στην κατώτερη ατμόσφαιρα. Τα παιδιά που περνούν πολύ χρόνο έξω παίζοντας, οι εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους, οι αθλητές που ασκούνται έξω, τα άτομα που πάσχουν από άσθμα, εμφύσημα ή βρογχίτιδα και οι ηλικιωμένοι, διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο από το όζον.
Τα σημεία και συμπτώματα που προκαλεί το όζον είναι τα ακόλουθα:
1. Φλεγμονή, ερεθισμό στα μάτια
2. Πονοκέφαλους
3. Αίσθημα ξηρότητας και ερεθισμού στο λαιμό
4. Βήχα
5. Δυσκολία βαθιάς αναπνοής
6. Πόνο στο στήθος
7. Επιδείνωση ασθενών που πάσχουν από άσθμα (με αυξημένες ανάγκες σε φάρμακα για το άσθμα), βρογχίτιδα και εμφύσημα
8. Φλεγμονή των πνευμόνων, μείωση της λειτουργικής ικανότητας των πνευμόνων
Επίσης το όζον είναι βλαβερό για τα φυτά, τις αγροτικές καλλιέργειες και τα δάση. Μειώνει την αγροτική παραγωγή, την ανάπτυξη και τα φυλλώματα φυτών και δέντρων, τα οποία καθιστά περισσότερο ευάλωτα σε ασθένειες και μικρόβια. Οι οικονομικές απώλειες λόγω μειωμένων σοδειών που προκαλεί το όζον της τροπόσφαιρας, είναι παγκοσμίως πολύ μεγάλες.
Για να προστατευτούμε από τις αρνητικές επιπτώσεις του όζοντος που βρίσκεται στην επιφάνεια της γης, είναι προτιμότερο να μειώνουμε την έκθεση μας σε αυτό με κάθε δυνατό τρόπο.
Συνήθως οι συγκεντρώσεις του όζοντος είναι ψηλότερες, κατά τα απογεύματα ηλιόλουστων ημερών. Είναι καλό, εάν υπάρχει η δυνατότητα, να μαθαίνουμε από την τοπική μετεωρολογική υπηρεσία, τις συγκεντρώσεις όζοντος στην περιοχή που βρισκόμαστε. Κατά τις μέρες με ψηλά επίπεδα όζοντος, είναι προτιμότερο να μειώνουμε το χρόνο μας σε εξωτερικούς χώρους.
Η μείωση της έκθεσης μας στο όζον επιτυγχάνεται εάν ελαχιστοποιούμε τις εξωτερικές μας δραστηριότητες μεταξύ 11 πμ και 8 μμ που είναι η χρονική περίοδος όπου κατά τις ηλιόλουστες μέρες οι συγκεντρώσεις του όζοντος είναι οι ψηλότερες.
Αυτό βέβαια ισχύει ακόμη περισσότερο για άτομα πιο ευάλωτα στο όζον δηλαδή ασθενείς με πνευμονικές παθήσεις όπως το άσθμα, τα παιδιά και άτομα προχωρημένης ηλικίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει οδηγία που υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ελέγχουν τη συγκέντρωση όζοντος επιπέδου εδάφους σε ολόκληρη την επικράτεια τους.
Όταν η συγκέντρωση όζοντος στον αέρα είναι υψηλότερη από 180 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, τα κράτη μέλη πρέπει να ενημερώνουν το πλατύ κοινό.
Όταν το όζον εδάφους υπερβαίνει τα 240 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, υποχρεώνονται να προειδοποιούν τον πληθυσμό τους και ταυτόχρονα να κάνουν συστάσεις στις ευπαθείς ομάδες να μένουν στο σπίτι τους και στους υπόλοιπους να αποφεύγουν την έντονη φυσική κόπωση.