Ας σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε χρήματα...

Αφού οι άνθρωποι δεν είναι αυτάρκεις και έχουν διάφορες ανάγκες, τις οποίες δεν μπορεί να καλύψει ο καθένας μόνος του, θα πρέπει να βρεθεί τρόπος όλοι να καλύπτουν τις ανάγκες τους χωρίς να αδικούν ο ένας τον άλλον. Και αναρωτιέται κανείς:
Τί πιο απλό από την ανταλλαγή προϊόντων ή/και υπηρεσιών; Δηλαδή, ο Γιώργος καλλιεργεί στον κήπο του ντομάτες και σίγουρα δεν τις χρειάζεται όλες, αλλά χρειάζεται πορτοκάλια και δεν έχει. Και η Μαρία έχει πολλά πορτοκάλια και δεν τα χρειάζεται όλα και χρειάζεται ντομάτες. Είναι λογικό ο Γιώργος και η Μαρία να ανταλλάξουν ποσότητες από τα προϊόντα που έχουν, με την προϋπόθεση ότι γνωρίζονται μεταξύ τους και γνωρίζει ο καθένας τί μπορεί να προσφέρει ο άλλος.

1) Τι θα συνέβαινε, όμως, εάν έμεναν σε διαφορετικές περιοχές, εάν δεν γνωρίζονταν, ή εάν δεν γνωρίζονταν τόσο καλά για να ανοίξουν κουβέντα για το πού μπορεί κανείς να βρει πορτοκάλια ή ντομάτες και να πληρώσει με κάποιο άλλο προϊόν;
2) Τι θα συνέβαινε εάν ο Γιώργος χρειάζεται ένα ζευγάρι παπούτσια και όχι πορτοκάλια; Και εάν η Μαρία έχει πορτοκάλια να δώσει αλλά χρειάζεται ένα τετράδιο για το παιδί της που πηγαίνει σχολείο;
3) Τί θα συνέβαινε εάν ο Γιώργος θέλει να δώσει τις ντομάτες τώρα, αλλά δεν χρειάζεται κάτι αυτήν την εποχή (Αύγουστος), και θα ήθελε να μπορεί να αγοράσει μια γαλοπούλα στις γιορτές, για το γιορτινό τραπέζι (Δεκέμβριος); Εάν πάρει, παρά την καλή του διάθεση, τα πορτοκάλια της Μαρίας, αφ’ ενός δεν θα του χρησιμεύσουν, αφ’ ετέρου δεν θα έχει τίποτε να δώσει το Δεκέμβριο για να αγοράσει τη γαλοπούλα. Και φυσικά, δεν μπορεί να κρατήσει τις ντομάτες μέχρι τότε, γιατί φυσικά θα έχουν σαπίσει για καλά.

Και θα υπήρχε ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα, εάν σε όλη αυτήν την αναζήτηση, αναλογιζόταν κανείς ότι θα πρέπει να σκεφτεί και τις ποσότητες που χρειάζονται για να αντιστοιχίσει το ένα προϊόν με το άλλο και εάν τον συμφέρει, για παράδειγμα, το Γιώργο να δώσει τριάντα κιλά ντομάτες (που μπορεί να είναι η μισή παραγωγή του) για να πάρει ένα ζευγάρι παπούτσια. Αλλά για την ώρα, ας πούμε ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι πρόθυμοι να κάνουν συναλλαγές με σύνεση και χωρίς να ζητούν παράλογα ανταλλάγματα.
Εάν αποφασίσει εν τέλει ο Γιώργος, να κάνει την ανταλλαγή και να ανταλλάξει τις ντομάτες του με πορτοκάλια, η μόνη λύση που έχει είναι να ανταλλάξει τα πορτοκάλια με κάτι άλλο που θα έχει κάποιος τρίτος, ο οποίος θα χρειάζεται πορτοκάλια και θα μπορεί να του δώσει τα παπούτσια που χρειάζεται άμεσα, ή να του υποσχεθεί ότι θα του φέρει τη γαλοπούλα μετά από μήνες. Εάν όμως και ο τρίτος δεν μπορεί να προσφέρει αυτά, ή απλώς δεν θέλει ούτε αυτός πορτοκάλια, ο Γιώργος θα ταλαιπωρηθεί πολύ για να αποκτήσει ό,τι χρειάζεται, και είναι πολύ πιθανό ότι δεν θα το αποκτήσει και καθόλου.
Από την άλλη πλευρά και η Μαρία θα βρεθεί με τα πορτοκάλια της είτε να σαπίζουν, είτε, εάν δεν χρειάζεται ντομάτες, να πρέπει να προσπαθήσει πολύ να αποκτήσει το τετράδιο για το παιδί της.
Σε ένα βιβλίο οικονομικών, η λύση που προτείνεται για να λυθούν όλα τα πιο πάνω προβλήματα...
είναι να υπάρχει ένα νόμισμα, το οποίο το διαχειρίζεται μια ανώτατη αρχή, και με βάση το νόμισμα αυτό θα γίνονται οι συναλλαγές, γρήγορα, απλά, χωρίς αμφίδρομη αντιστοίχιση αναγκών και με σαφή εικόνα για την αξία κάθε προϊόντος και υπηρεσίες.

Στην πραγματικότητα όμως, οι λύσεις μπορεί να είναι περισσότερες από μία:

1) Μπορούν να συνεννοηθούν άνθρωποι μεταξύ τους, ώστε η ανταλλαγή των προϊόντων και των υπηρεσιών να γίνεται πολυμερώς, δηλαδή ο Γιώργος να δίνει στη Μαρία ντομάτες που εκείνη θέλει και μετά ο Γιώργος να μπορεί να αγοράσει τα παπούτσια που ήθελε από το κατάστημα υποδημάτων της περιοχής του, η δε Μαρία να δώσει τα πορτοκάλια της στη γειτόνισσα, και η γειτόνισσα να διορθώσει το ρούχο της κυρίας που έχει το κατάστημα υποδημάτων. Ο κύκλος των συναλλαγών θα κλείσει με μηδενικές οφειλές για όλους, αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό χωρίς να βρεθεί κάποιος να αγοράσει χωρίς να προσφέρει ποτέ τίποτε σε κάποιον άλλον μέσα την ομάδα;
2) Μπορούν επίσης, να αποφασίσουν, να χρησιμοποιήσουν κάτι άλλο, αντί για το επίσημο νόμισμα, ίσα-ίσα για να ξέρουν ότι κάθε ένας που αποκτά κάτι πληρώνει άμεσα, και κάθε ένας που πουλάει κάτι, έχει άμεσα κάτι στα χέρια του που να αποδεικνύει την προσφορά του σε άλλον άνθρωπο.
3) Μπορούν να κάνουν και τα δυο με ένα σύστημα, αρκεί να το συμφωνήσουν, δηλαδή, ότι θα κάνουν πολυμερείς ανταλλαγές, αλλά θα έχουν και μια μονάδα μέτρησης (που θα καταγράφεται κάπου, ή που θα είναι κοχύλια, κάρτες, ξυλάκια, κτλ) για να ξέρει ο καθένας εάν έχει απόθεμα να ξοδέψει ή εάν οφείλει και πόσο.
4) Μπορούν φυσικά να χρησιμοποιήσουν και το επίσημο νόμισμα, με τον τρόπο που περιγράφεται στα βιβλία οικονομικών, ή να μην το χρησιμοποιήσουν, ή να το χρησιμοποιήσουν κατά μέρος, δηλαδή να πληρώσει ο Γιώργος για τα παπούτσια που θα πάρει, ένα ποσό σε ευρώ και να δώσει και ένα ποσό από τα ξυλάκια που μάζεψε πουλώντας τις ντομάτες του.

Μα αν έχει κανείς επίσημο νόμισμα, γιατί να παιδεύεται με ξυλάκια ή όποιο σύστημα ανταλλαγών;

Α) Μπορεί να μην έχει τόσο πολύ επίσημο νόμισμα, όσο χρειάζεται για να αγοράσει ένα ζευγάρι παπούτσια. Αν συμβαίνει αυτό, ή δεν θα τα αγοράσει, ή θα πρέπει να βρει τρόπο να συμπληρώσει το ποσό που λείπει.
Β) Μπορεί να έχει επίσημο νόμισμα σε ποσότητα επαρκή για τα παπούτσια που θέλει, αλλά να προτιμά να το αποταμιεύσει για να στείλει του χρόνου το παιδί του σε μια άλλη πόλη για σπουδές. Εκεί μάλλον κανείς δεν θα γνωρίζει το Γιώργο για να ανταλλάξει μαζί του ο,τιδήποτε, πόσο μάλλον να δεχθεί να παράσχει στο παιδί του Γιώργου ψωμί για μερικούς μήνες και ο Γιώργος να αποπληρώσει αργότερα σε λάδι από τη χειμερινή του σοδειά.

Και όντως, στον πραγματικό κόσμο, οι ιδέες για τρόπους συναλλαγών είναι πάρα πολλές.

Α) Στις Αγγλοσαξονικές χώρες (και όχι μόνο) χρησιμοποιούν ακριβώς για να αντιμετωπίζουν όλα αυτά τα θέματα, τα Τοπικά Συστήματα Ανταλλακτικού Εμπορίου (Local Exchange Trading Systems – LETS), τα οποία είναι δίκτυα πολυμερών ανταλλαγών. Κατά βάση έχουν τοπικό χαρακτήρα, λειτουργούν σε επίπεδο γειτονιάς, συνοικίας, χωριού ή πόλης, σε κάποιες περιπτώσεις όμως πολλά δίκτυα ανήκουν σε ένα άλλο μεγαλύτερο δίκτυο, το οποίο επιτρέπει σε μέλη από διαφορετικά δίκτυα να συναλλάσσονται μεταξύ τους. Η λογική ενός Τοπικού Συστήματος Ανταλλακτικού Εμπορίου είναι απλή:

1) Για να συμμετέχει κανείς πρέπει να είναι μέλος, δηλαδή χρειάζεται να εγγραφεί στον κατάλογο των συναλλασσομένων, να δηλώσει τί προϊόντα και υπηρεσίες προσφέρει και τί χρειάζεται και να ανοίξει λογαριασμό στο Σύστημα. Τα μέλη έχουν πρόσβαση στον κατάλογο με τα προσφερόμενα προϊόντα και υπηρεσίες και επιλέγουν από εκεί με ποιά μέλη θα συναλλαγούν.
2) Οι συναλλαγές γίνονται με τον τρόπο που κάθε Σύστημα αποφασίζει με συλλογικές διαδικασίες. Συνήθως, οι διαμόρφωση των τιμών είναι ελεύθερη μεταξύ των μελών και χρησιμοποιείται μια συμβολική μονάδα (τις περισσότερες φορές την ονομάζουν με κάποιο όνομα που να θυμίζει τον τόπο όπου λειτουργεί το Σύστημα, ή το βασικό προϊόν της περιοχής) για τη μέτρηση της αξίας της συναλλαγής, υπάρχουν όμως και Συστήματα όπου οι τιμές καθορίζονται συλλογικά ή ακόμη χρησιμοποιούν ως μονάδα μέτρησης την εργατοώρα, ώστε κάθε προϊόν και υπηρεσία να αξίζει όσο χρόνο χρειάστηκε για να παραχθεί. Δεν υπάρχει τόκος επί της μονάδας μέτρησης αξίας, δηλαδή εάν κάποιος οφείλει στο Σύστημα δεν πληρώνει τόκο, και εάν κάποιος έχει απόθεμα μονάδων, αυτό δεν αυξάνει με το πέρασμα του χρόνου.
3) Μπορεί κανείς να αρχίσει να συναλλάσσεται χωρίς να έχει κάποιο απόθεμα στο λογαριασμό του, σε ορισμένες όμως περιπτώσεις οι διαχειριστές του Συστήματος παρέχουν σε κάθε νέος μέλος και κάποιες μονάδες, ώστε να το ενθαρρύνουν στην διενέργεια των συναλλαγών. Οι συναλλαγές καταγράφονται πλέον ηλεκτρονικά, σε υπολογιστή του Συστήματος, όπου μπορούν τα μέλη με ένα τηλεφώνημα να αναφέρουν τη συναλλαγή. Κάποια μάλιστα Συστήματα στη Μ.Βρετανία έχουν λογισμικό που επιτρέπει στα μέλη να καταγράφουν απευθείας τη συναλλαγή τους μέσω διαδικτύου χρησιμοποιώντας κωδικούς. Παλαιότερα οι συναλλαγές καταγράφονταν χειρόγραφα ή/και με τη χρήση «επιταγών» που ανακοινώνονταν στους Διαχειριστές, αλλά εν τέλει αυτό το σύστημα αποδείχθηκε δύσχρηστο.
4) Τα προϊόντα που ανταλλάσσονται μέσω των Τοπικών Συστημάτων Ανταλλακτικού Εμπορίου ποικίλλουν, ανάλογα με την περιοχή όπου λειτουργεί το σύστημα και τα μέλη που συμμετέχουν. Βιολογικά προϊόντα από τις αυλές των σπιτιών, μαθήματα ξένων γλωσσών ή μουσικής, συνεργεία αυτοκινήτων ή επιδιορθώσεις ηλεκτρικών συσκευών, μεταποιήσεις ρούχων, ιατρικές ή οδοντιατρικές υπηρεσίες, οικιακές εργασίες, φροντίδα παιδιών αλλά και ερμηνεία αστρολογικού χάρτη ή μαθήματα γιόγκα, είναι κάποιες από τις προσφορές που μπορεί να συναντήσει κανείς σε καταλόγους προσφοράς των Συστημάτων αυτών.
5) Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα άτομα που απασχολούνται με τη διαχείριση του Συστήματος αμείβονται επίσης με μονάδες του Συστήματος. Τα έξοδα διαχείρισης του Συστήματος που πληρώνονται σε άτομα που δεν συμμετέχουν στο σύστημα, για παράδειγμα, σε προμηθευτές αναλωσίμων ή ηλεκτρονικού υπολογιστή (εφ’ όσον αυτός δεν μπορεί να ενοικιαστεί από άτομο του Συστήματος που δέχεται να πληρωθεί με «μονάδες») ή οι τηλεφωνικοί λογαριασμοί, καλύπτονται από τις ετήσιες εισφορές των μελών ή/και από ποσοστιαίες χρεώσεις επί της αξίας των συναλλαγών.
6) Εάν κανείς θέλει να μάθει περισσότερα για τα Τοπικά Συστήματα Ανταλλακτικού Εμπορίου, μπορεί να κοιτάξει τις ιστοσελίδες www.lets-linkup.com, www.letslinkuk.net, ιστοσελίδες τοπικών Συστημάτων, όπως αυτών του Μπραντφορντ (Αγγλία) www.bradfordlets.org , του Μπρίξτον (Αγγλία) www.brixlets.org.uk , του Νόριτς (Αγγλία) www.norlets.org.uk , του Ρέντιγκ (Αγγλία) www.readinglets.ik.com, του Πήτερμπορο (Καναδάς) http://ptbolets.50webs.com, ή και του Συστήματος του Λονδίνου www.letslinklondon.org.uk , που συνδέει τα Τοπικά Συστήματα που λειτουργούν στις διάφορες συνοικίες. Για τη Γαλλία μπορεί κανείς να δει την ιστοσελίδα www.sel-terre.info, για τη Γερμανία τις ιστοσελίδες www.tauschringe.de, www.regiotauschnetz.de, www.tauschringportal.de, www.tauschringadressen.de , για την Αυστραλία την ιστοσελίδα www.lets.org.au , για την Αυστρία www.tauschkreis.net.

Β) Στην Ελβετία υπάρχει το Wirtschaftsring (Επιχειρηματικός κύκλος) το οποίο είναι στην ουσία ένα πιστωτικό ίδρυμα μέσω του οποίου οι επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες της χώρας προβαίνουν σε πολυμερές ανταλλακτικό εμπόριο. Το Wirtschaftsring χρησιμοποιεί ένα ιδεατό νόμισμα, το WIR, ίσης αξίας με το Ελβετικό φράγκο, και πλέον και τις νέες τεχνολογίες (ηλεκτρονικούς υπολογιστές, διαδίκτυο, χρεωστικές κάρτες) για την καταγραφή των συναλλαγών, αλλά και έχει πολύ αυστηρούς κανόνες για τα μέλη του (για παράδειγμα, παρέχουν οικονομικές εγγυήσεις προκειμένου να γίνουν δεκτά ως μέλη), ακριβώς επειδή οι συναλλαγές μπορεί να είναι μεγάλου ύψους και οι συναλλασσόμενοι επιδιώκουν εμπορικούς σκοπούς, και δραστηριοποιούνται σε όλη την επικράτεια και όχι μόνο στα πλαίσια μιας συνοικίας ή πόλης. Η εν λόγω αυστηρότητα, βέβαια επέτρεψε, σύμφωνα με κάποιες απόψεις, στο Wirtschaftsring να επιβιώσει από το 1934 μέχρι σήμερα. Οι συναλλαγές σε WIR γίνονται χωρίς τόκο, εκτός από δάνεια που δίνει το Wirtschaftsring στα μέλη του, τα οποία έχουν πολύ μικρότερο επιτόκιο από τα επιτόκια χορηγήσεων των υπολοίπων τραπεζών της χώρας. Η ιστοσελίδα του Wirtschaftsring είναι www.wir.ch σε τρεις γλώσσες (Γερμανικά, Γαλλικά και Ιταλικά).

Γ) Στη Βραζιλία, ανάμεσα στα άλλα, υπάρχει και η Τράπεζα Πάλμας (Banco Palmas), και μάλιστα είναι μια Τράπεζα που λειτουργεί στη συνοικία (φαβέλα) Παλμέιρας, στην πόλη Φορταλέζα. Η Τράπεζα Πάλμας παρέχει στους κατοίκους της συνοικίας ένα ιδεατό νόμισμα (Πάλμα ή Παλμάρες), το οποίο τίθεται σε κυκλοφορία με τη χορήγηση μικροδανείων σε αυτούς χωρίς τόκο. Με τη χρήση των Πάλμας, οι κάτοικοι της συνοικίας μπορούν να συναλλάσσονται μεταξύ τους ανεξάρτητα εάν έχουν ή όχι επίσημο νόμισμα (ρεάλ) στις τσέπες τους ή τους λογαριασμούς τους) και κυρίως μπορούν να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες μέσω μικρών επιχειρήσεων που μπορούν να δημιουργήσουν με τα χορηγούμενα δάνεια. Οι συναλλαγές γίνονται κυρίως μέσω μιας ηλεκτρονικής κάρτας, η οποία καταγράφει τις συναλλαγές όπως περίπου οι χρεωστικές κάρτες των Τραπεζών. Το ιδεατό νόμισμα χρησιμοποιείται από τους κατοίκους της συνοικίας για τις συναλλαγές τους στην περιοχή τους αλλά και για τη χρηματοδότηση δημόσιων και ιδιωτικών έργων στην περιοχή τους, όπως η υποστήριξη της αστικής γεωργίας στην περιοχή και η εξασφάλιση τροφίμων στη συνοικία, η δημιουργία καταστημάτων όπου οι κάτοικοι μπορούν να πωλούν για Πάλμας προϊόντα που παράγουν οι ίδιοι στα σπίτια τους, η δημιουργία μικρών βιοτεχνικών μονάδων για παραγωγή ενδυμάτων, καθαριστικών προϊόντων ή ειδών σπιτιού, η εκπαίδευση των κατοίκων, κλπ. Η ιστοσελίδα της Τράπεζας Πάλμας είναι www.bancopalmas.org

Δ) Η έκδοση και χρήση ενός άλλου, τοπικού, νομίσματος, παράλληλα με το επίσημο νόμισμα, είναι μια άλλη λύση που την προτιμούν κυρίως σε διάφορες περιοχές στις Ηνωμένες Πολιτείες (αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου).

1) Το τοπικό νόμισμα εκδίδεται μόνο σε χαρτονομίσματα, τα οποία υποχρεωτικά πρέπει να διαφέρουν πολύ από το επίσημο νόμισμα., και έχουν υποδιαιρέσεις. Κυκλοφορεί τοπικά, πράγμα που σημαίνει ότι ο επισκέπτης στην πόλη ή περιοχή πρέπει να αγοράσει τοπικό νόμισμα πληρώνοντας με επίσημο νόμισμα.
2) Δεν υποχρεούται κανείς στην περιοχή να δεχθεί για πληρωμή το τοπικό νόμισμα. Όσοι το δέχονται, θα το χρησιμοποιήσουν, γιατί έτσι κι αλλιώς δεν αποταμιεύεται με τόκο, ούτε μπορεί κανείς να το δανείσει με επιτόκιο. Όσες επιχειρήσεις ή επαγγελματίες θέλουν να συμμετέχουν στο δίκτυο του τοπικού νομίσματος, αφ’ ενός αναλαμβάνουν την υποχρέωση να το στηρίξουν με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που παράγουν και αφ’ ετέρου συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και στη διαχείριση του νομίσματος. Υπάρχουν μάλιστα και ορισμένες περιπτώσεις, όπου τοπικές τράπεζες δέχονται συναλλαγές σε τοπικό νόμισμα (και το αντιμετωπίζουν όπως περίπου το ξένο συνάλλαγμα).
3) Την έκδοση και διαχείριση του νομίσματος και της κυκλοφορίας του έχει η Επιτροπή, η οποία εκλέγεται από όσους συμμετέχουν στην έκδοση του νομίσματος. Το νόμισμα τίθεται σε κυκλοφορία με τη συμμετοχή κάθε νέου μέλους στο δίκτυο, δηλαδή κάθε νέο μέλος λαμβάνει μικρό ποσό νέων νομισμάτων για να αρχίσει τις συναλλαγές του.
4) Για να γίνει πιο ελκυστικό το τοπικό νόμισμα για επιχειρήσεις και επαγγελματίες, πέρα από τη διαφήμιση που λαμβάνουν μέσω του καταλόγου προϊόντων και υπηρεσιών που μπορούν να αποπληρωθούν με τοπικό νόμισμα και όχι με επίσημο, τους επιτρέπεται να καθορίζουν την πληρωμή σε τοπικό νόμισμα μόνο μέχρι ένα ποσοστό της τιμής του προϊόντος/υπηρεσίας και το υπόλοιπο τίμημα να πληρώνεται κανονικά σε επίσημο νόμισμα. Το ποσοστό αυτό ανακοινώνεται επίσης στον κατάλογο προϊόντων και υπηρεσιών.
5) Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν αφ’ ενός να ανακοινώνονται οι κατάλογοι προϊόντων και υπηρεσιών (και να ανανεώνονται σε κάποιες περιπτώσεις πολύ γρήγορα, από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους) και αφ’ ετέρου να τυπώνονται χαρτονομίσματα, τα οποία είναι γενικά ασφαλή από παραχάραξη (που έτσι κι αλλιώς δεν έχει ιδιαίτερο κίνητρο, γιατί το νόμισμα αυτό χρησιμοποιείται ουσιαστικά μόνο για συναλλαγές σε τοπικά προϊόντα και υπηρεσίες).
6) Όπως και στα Τοπικά Συστήματα Ανταλλακτικού Εμπορίου, τα προϊόντα και οι υπηρεσίες ποικίλλουν. Για την ενίσχυση του τοπικού νομίσματος διοργανώνονται και υπαίθριες ή ημιϋπαίθριες αγορές, προκειμένου να γίνονται οι συναλλαγές στο τοπικό νόμισμα αλλά και να μπορούν και όσοι ιδιώτες δεν ενδιαφέρονται να συμμετέχουν ως μέλη, και απλώς έχουν στην τσέπη τους κάποια νομίσματα, να αγοράσουν προϊόντα.
7) Ενδεικτικά μπορεί κανείς να αναφέρει το νόμισμα Ώρες της Ίθακα (ΗΠΑ) www.ithacahours.org , του Κάλγκαρυ (Καναδάς) www.calgarydollars.ca, , του Κορβάλλις (ΗΠΑ) www.hourexchange.org , του Μάντισον (ΗΠΑ) www.madisonhours.org , τα Ισο-δολλάρια της Φιλαδέλφεια (ΗΠΑ) www.rhd.org/equal.html , τα Νομίσματα Συναλλαγών του Χούμπολτ (ΗΠΑ) www.humboltexchange.org , τα δολλάρια του Τορόντο (Καναδάς) www.torontodollar.com, το Πλέντυ (Άφθονο) στη Β.Καρολίνα (ΗΠΑ) www.ncplenty.org το οποίο είναι περιφερειακό νόμισμα και δεν περιορίζεται μόνο σε μια πόλη, , τα νομίσματα Chiemgauer www.chiemgauer.info και Regio www.regiogeld.de στη Γερμανία, τα οποία επίσης είναι περιφερειακά νομίσματα, δηλαδή αφορούν σε ολόκληρες επαρχίες και όχι μόνο σε κάποια πόλη.

Ε) Στο Ντακάρ της Σενεγάλης κυκλοφορεί το τοπικό νόμισμα Μπον (Bon, Bon d’ Échange), σε πέντε τοπικά συστήματα συναλλαγών αντίστοιχης δομής με τα ευρωπαϊκά Τοπικά Συστήματα Ανταλλακτικού Εμπορίου, με τη διαφορά ότι η ιδεατή μονάδα μέτρησης αξίας έχει λάβει τη μορφή χαρτονομίσματος. Τα πέντε αυτά τοπικά συστήματα υπάγονται στο δίκτυο Ντουλ (Doole, που σημαίνει Ισχύς εν τη Ενώσει στην τοπική γλώσσα), που είναι δίκτυο συναλλαγών που καλύπτει όλη την πόλή του Ντακάρ.

1) Το Μπον αντιστοιχεί σε μία ώρα εργασίας, δηλαδή είναι η αμοιβή για μια ώρα εργασίας και εκδίδεται σε τρεις υποδιαιρέσεις. Η ιδιαιτερότητα του Μπον είναι ότι έχει αρνητικό επιτόκιο, δηλαδή με το πέρασμα του χρόνου η αξία του μειώνεται και για να επανέλθει, πρέπει ο κάτοχος του χαρτονομίσματος να αγοράσει από το δίκτυο ειδικά χαρτόσημα και να τα επικολλήσει στην πίσω πλευρά του χαρτονομίσματος. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η κυκλοφορία του νομίσματος μεταξύ των κατοίκων του Ντακάρ (γιατί κάθε ένας που κερδίζει ένα ποσό σε Μπον θα φροντίσει να τα ξοδέψει όσο το δυνατόν γρηγορότερα ώστε να αποφύγει να πληρώσει τα χαρτόσημα) και καλύπτονται τα έξοδα διαχείρισης του συστήματος. Ένα Μπον αντιστοιχεί σε ποσό 1000 επίσημων νομισμάτων, αλλά δεν επιτρέπεται από το δίκτυο η μετατροπή των Μπον σε επίσημο νόμισμα.
2) Τη διαχείριση του νομίσματος την έχει εκλεγόμενο Διοικητικό Συμβούλιο, αλλά υπάρχουν και εξειδικευμένες επιτροπές, που ασχολούνται με ειδικότερα θέματα που αφορούν στη χρήση και κυκλοφορία του νομίσματος. Η χρήση νέων τεχνολογιών επιτρέπει να έχουν τα χαρτονομίσματα αριθμό σειράς, αλλά και να γίνεται η διαχείριση μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών.
3) Μέλος μπορεί να γίνει όποιος μπορεί να πληρώσει μισό Μπον σε επίσημο νόμισμα και ως νέο μέλος λαμβάνει 5 (παλαιότερα 3) Μπον για να αρχίσει τις συναλλαγές. Στις αγορές, όμως, και στα καταστήματα μπορεί κανείς να συναλλαγεί με Μπον και χωρίς να είναι μέλος του δικτύου.
4) Τα προϊόντα που αγοράζει κανείς με το Μπον είναι κυρίως βασικά είδη, δηλαδή τρόφιμα (κυρίως αγροτικά προϊόντα) και είδη ρουχισμού και μπορεί να τα βρει είτε στις υπαίθριες αγορές που οργανώνονται τακτικά, είτε στο κατάστημα του δικτύου Ντουλ.
5) Ένα αγαθό, που επίσης αγοράζει κανείς με Μπον, και το οποίο ήταν αρχικά η βασική αφορμή για τη δημιουργία του δικτύου, είναι η εκπαίδευση. Με το Μπον χρηματοδοτείται η εκπαίδευση στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο του Ντακάρ, όπου έμφαση έχει δοθεί σε 5 τομείς: ξένες γλώσσες, χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, γνώσεις εμπορικών συναλλαγών, γνώσεις για παραγωγή σε τοπικό επίπεδο διαφόρων προϊόντων και ιδίων δημητριακών. Η χρηματοδότηση δεν περιορίζεται μόνο στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο, αλλά και σε άλλα δημόσια έργα που χρειάζονται οι κάτοικοι του Ντακάρ. Δεν υπάρχει ιστοσελίδα του δικτύου Ντουλ, αλλά πληροφορίες μπορεί κανείς να βρει στις ιστοσελίδες http://appropriate-economics.org/Africa/Africa.html και www.enda.sn.

ΣΤ) Στην Αργεντινή υπήρχε το μεγαλύτερο δίκτυο (το 2003 είχε 6 εκατομμύρια μέλη) ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών και μολονότι κατέρρευσε το 2003 (δηλαδή, κυκλοφόρησαν πλαστά χαρτονομίσματα και πολλοί αποσύρθηκαν από μέλη ή τουλάχιστον σταμάτησαν να συμμετέχουν στις υπαίθριες αγορές που διοργάνωνε το δίκτυο), εξακολουθεί να παραμένει αν όχι το μεγαλύτερο, ένα από τα μεγαλύτερα και ίσως μακροβιότερα δίκτυα στον κόσμο (ξεκίνησε το 1995). Ονομάζεται Γενικό Δίκτυο Ανταλλαγής (Red Global de Trueque) και ουσιαστικά είναι δίκτυο που συνδέει άλλα μικρότερα δίκτυα ανταλλαγής που υπάρχουν διάσπαρτα στο Μπουένος Άιρες αλλά και σε άλλες πόλεις και περιοχές της Αργεντινής.

1) Μολονότι οι Λέσχες Ανταλλαγής (Clubes de Trueque) έχουν όνομα που παραπέμπει στην ανταλλαγή, χρησιμοποιούνται χαρτονομίσματα ή ιδεατά νομίσματα για τη διενέργεια συναλλαγών. Το νόμισμα λέγεται «μονάδα» (crédito) ή «δέντρο» ή «δεντράκι» (árbol, arbolito) και ονομάζεται έτσι από το δέντρο που υπάρχει πάνω στα χαρτονομίσματα ως εικόνα. Τα χαρτονομίσματα τα εκδίδει κάθε τοπικό δίκτυο (Λέσχη) χωριστά, αλλά γενικά γίνονται δεκτά από το ένα δίκτυο στο άλλο, οπότε τα μέλη μιας Λέσχης μπορούν να συναλλάσσονται στις αγορές και των άλλων Λεσχών, χωρίς να υπάρχει κάποιο πρόβλημα μετατροπής, αφού κάθε «δεντράκι» έχει αξία ενός δολλαρίου ΗΠΑ.
2) Δεν υπάρχει επιτόκιο, ούτε φορολογούνται οι συναλλαγές σε «δεντράκια», για αυτό και δεν επιτρέπεται στις αγορές που οργανώνουν τα δίκτυα να κυκλοφορήσει οποιοδήποτε άλλο νόμισμα, είτε το επίσημο (πέσο) είτε δολλάριο ΗΠΑ, προκειμένου να μην παρέμβουν οι φορολογικές αρχές. Επιτρέπεται όμως να αγοράζει κανείς προϊόντα ή πρώτες ύλες από άλλες αγορές σε άλλο νόμισμα και να τα πουλά αυτούσια ή μεταποιημένα στις αγορές του δικτύου μόνο για «δεντράκια». Για να γίνει κανείς μέλος σε μια Λέσχη πληρώνει ένα πολύ μικρό τέλος συμμετοχής, όμως λόγω της μεγάλης συμμετοχής, τα έσοδα των Λεσχών είναι επαρκή.
3) Με «δεντράκια» μπορεί κανείς να αγοράσει σχεδόν τα πάντα: αγροτικά προϊόντα, όλων των ειδών τα τρόφιμα (και μάλιστα σπιτικά), ρούχα, καθαριστικά, αναλώσιμα για το σχολείο, και διάφορες υπηρεσίες, όπως καθαριότητα, φροντίδα παιδιών, ιατρικές ή νομικές υπηρεσίες, μαθήματα ξένων γλωσσών, κλπ.
4) Οι τοπικές αρχές στήριξαν από την αρχή τα τοπικά δίκτυα συναλλαγών και όταν μάλιστα από το 2000 και μετά η οικονομική κατάσταση στην Αργεντινή και ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα επιδεινώθηκε, το Υπουργείο Οικονομίας της Αργεντινής συμφώνησε να στηρίξει το Γενικό Δίκτυο στα θέματα διαδικτυακής τεχνολογίας.
5) Περισσότερες πληροφορίες μπορεί να βρει κανείς στην ιστοσελίδα του Γενικού Δικτύου www.trueque.org.ar

Z) Στο Νότιο Μπερκσάιρ (Southern Berkshire) της Μασσαχουσέττης των ΗΠΑ, κυκλοφορεί το τοπικό νόμισμα Μπερκσέαρ (Berkshare), το οποίο υιοθετήθηκε στην περιοχή προκειμένου να ενισχυθεί η τοπική οικονομία.

1) Τα Berkshares τίθενται σε κυκλοφορία από τους κατοίκους της περιοχής ή όποιον είναι διατεθειμένος να αγοράσει 100 Berkshares για 90 δολλάρια ΗΠΑ. Όταν όμως τα Berkshares κυκλοφορούν στην αγορά η αξία τους είναι ίση με αυτή του δολλαρίου, επομένως, όποιος αγοράζει Berkshares κερδίζει 10% της αξίας τους σε δολλάρια. Τα Berkshares τα αγοράζει κανείς από όποιο τραπεζικό κατάστημα βρίσκεται στην περιοχή του Μπερκσάιρ και κυκλοφορούν σε 3 χαρτονομίσματα διαφορετικής αξίας.
2) Οι επιχειρήσεις της περιοχής δέχονται τα Berkshares γιατί με αυτόν τον τρόπο κερδίζουν πελάτες. Επιπλέον, επειδή για να τα επιστρέψουν/καταθέσουν στην Τράπεζα, θα τους κοστίσει περίπου 10% της αξίας τους (δηλαδή, εάν πουλήσουν στην Τράπεζα 100 Berkshares, θα πάρουν στα χέρια τους 90 δολλάρια ΗΠΑ) είναι προτιμότερο να φροντίσουν να αγοράσουν κάτι με αυτά από τη διπλανή επιχείρηση ή υπηρεσίες από κάποιον επιχειρηματία/επαγγελματία της περιοχής που δέχεται Berkshares.
3) Δεν είναι υποχρεωτικό για κανέναν και καμία επιχείρηση να δέχεται Berkshares, ούτε να συμμετέχει στο δίκτυο Berkshares (που έχει μορφή εταιρείας), αλλά εάν τα δέχεται, έχει πλεονέκτημα στις συναλλαγές και εάν συμμετέχει στο δίκτυο, έχει ουσιαστικά δωρεάν διαφήμιση και κατά κάποιον τρόπο εξασφαλισμένη πελατεία.
4) Περισσότερες πληροφορίες για το νόμισμα Berkshares μπορεί να βρει κανείς στην σχετική ιστοσελίδα www.berkshares.org .

Η) Μια άλλη μορφή δικτύων συναλλαγών είναι οι Χρονοτράπεζες (Timebanks). Η Χρονοτράπεζα είναι ένα δίκτυο για την ανταλλαγή κατά βάση υπηρεσιών. Αυτό συμβαίνει γιατί βασική αρχή της Χρονοτράπεζας είναι η ισότητα του χρόνου όλων των ανθρώπων, επομένως είναι υποχρεωτικό να χρησιμοποιείται ως μονάδα μέτρησης αξίας η ώρα εργασίας, δηλαδή κάθε υπηρεσία ή κάθε προϊόν αξίζει όσες ώρες χρειάστηκε ο παραγωγός για να το παραγάγει. Κατά συνέπεια, δεν είναι εύκολο να ενσωματωθούν στην «τιμή» πρώτες ύλες που αγοράστηκαν σε επίσημο νόμισμα.

1) Σε κάθε περίπτωση, η χρήση της ώρας εργασίας ως μονάδας μέτρησης αξίας επιτρέπει να αμείβονται το ίδιο εργασίες, οι οποίες στην συμβατική αγορά αμείβονται με πολύ μεγάλες αποκλίσεις τιμής. Δηλαδή, οι οικιακές εργασίες αμείβονται το ίδιο με τις υπηρεσίες ενός γιατρού ή ενός προγραμματιστή ηλεκτρονικών υπολογιστών.
2) Φυσικά δεν υπάρχουν επιτόκια, αλλά στους ηλεκτρονικούς λογαριασμούς κάθε μέλους χρεώνονται οι ώρες που εργάστηκε και οι ώρες που έλαβε υπηρεσίες ή αγαθά. Επίσης, δεν υπάρχει δυνατότητα σύνδεσης των «ωρών» με οποιοδήποτε νόμισμα, επίσημο ή όχι. Είναι ο μόνος τύπος δικτύου συναλλαγής που θεωρείται επισήμως ότι εξαιρείται από φορολογικό έλεγχο, ούτε χρειάζεται κανείς να δηλώνει «εισοδήματα» ή «έξοδα» από την Χρονοτράπεζα. Αυτό ισχύει, όχι μόνο στις ΗΠΑ, από όπου ξεκίνησε, και στη Μ.Βρετανία, αλλά και στην Ελλάδα, δηλαδή οι φορολογικές αρχές θεωρούν ότι οι υπηρεσίες παρέχονται εθελοντικά και δεν έχουν μορφή κανονικής συναλλαγής.
3) Για τις Χρονοτράπεζες στις ΗΠΑ μπορεί κανείς να επισκεφθεί την ιστοσελίδα www.timebanks.org, στη Μ.Βρετανία www.timebanks.co.uk, www.timebanking.uk αλλά και www.wicc.org.uk .
4) Στην Ελλάδα λειτουργεί η Χρονοτράπεζα του Ελληνικού Δικτύου Γυναικών Ευρώπης (www.enow.gr). Συμμετέχει όποιος θέλει, συμπληρώνοντας μια απλή αίτηση και έχει καθιερωθεί προθεσμία λήξης των πιστωμένων μονάδων, ώστε να έχει κίνητρο ο δικαιούχος να τις ξοδέψει αντί να τις αποταμιεύει.
5) Στην Ιαπωνία υπάρχει το δίκτυο Φουρεάι Κίππου (Fureai Kippu), μέσω του οποίου παρέχονται υπηρεσίες φροντίδας σε ηλικιωμένους και σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Το δίκτυο είναι ουσιαστικά σύνδεσμος τοπικών δικτύων (περίπου 400 τον αριθμό) που υπάρχουν σε όλη την Ιαπωνία και επιτρέπει σε άτομα που δεν έχουν συγγενείς στο άμεσο περιβάλλον τους για να τα φροντίσουν, να έχουν υψηλό επίπεδο διαβίωσης και να αποφύγουν τον εγκλεισμό σε γηροκομεία και κλινικές ή άλλα ιδρύματα. Την ίδια στιγμή, επιτρέπει σε ανθρώπους που είναι μακριά από τους ηλικιωμένους συγγενείς τους να κερδίσουν μονάδες φροντίζοντας κάποιον γείτονα και να μεταφέρουν τις μονάδες αυτές στους συγγενείς τους που κατοικούν μακριά, ώστε να μπορούν να τους φροντίσουν άλλα άτομα εκεί που μένουν. Έχει γίνει μάλιστα ειδική ρύθμιση, ώστε όσοι νέοι συμμετέχουν στο Φουρεάι Κίππου, να μπορούν με τις μονάδες που κερδίζουν, να πληρώνουν τα κατά τα άλλα πανάκριβα πανεπιστημιακά δίδακτρα για τις σπουδές τους.

Όλα τα παραπάνω είναι μερικές μόνο προσπάθειες από όσες λαμβάνουν χώρα αυτήν την εποχή στον κόσμο. Εάν κανείς θέλει να μάθει περισσότερα, μπορεί να ανατρέξει στη βάση δεδομένων παράλληλων νομισμάτων www.complementarycurrency.org αλλά θα πρέπει να έχει υπ’ όψη του ότι πολλά δίκτυα λειτουργούν χωρίς ιστοσελίδες, είτε λόγω έλλειψης τεχνολογίας, είτε λόγω του ότι οι χρήστες δεν χρειάζονται το διαδίκτυο για να προβούν στις συναλλαγές που θέλουν.
Για το θεωρητικό υπόβαθρο των παραπάνω προσπαθειών, αλλά και πολλά άλλα ενημερωτικά και ιστορικά στοιχεία, μπορεί κανείς να ανατρέξει στη βιβλιοθήκη της ιστοσελίδας www.appropriate-economics.org , στο επιστημονικό περιοδικό www.uea.ac.uk/env/ijccr , στην ιστοσελίδα www.feasta.org, όπου μπορεί να βρει ανάμεσα στα άλλα το βιβλίο Short Circuit του Richard Douthwaite, στην ιστοσελίδα της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Στρόχαλμ www.strohalm.nl, στην ιστοσελίδα του Σωματείο E.F.Schumacher www.schumachersociety.org , στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου της Ουαλίας για τα Κοινοτικά Νομίσματα www.wicc.org.uk και στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Νέας Οικονομίας www.neweconomics.org . Θα παρατηρήσει κανείς την έντονα περιβαλλοντική κατεύθυνση των τοπικών ή παράλληλων νομισμάτων ή δικτύων ανταλλαγής, και την σχέση τους με την αειφόρο οικονομία και παραγωγή.
Θα παρατηρήσει επίσης, ότι οι προσπάθειες είναι τόσες όσες και οι τοπικές κοινωνίες, δηλαδή ότι κάθε χώρα, περιοχή, κάθε κοινότητα ή κάθε ομάδα ανθρώπων προσαρμόζει τις λύσεις και τις πληροφορίες που υπάρχουν στις συγκεκριμένες ανάγκες και ότι δεν υπάρχουν έτοιμες λύσεις. Αλλά ζήτησε κανείς έτοιμες λύσεις;

Πηγή: www.peliti.gr-Της Σωτηροπούλου Ειρήνης

Αν σας άρεσε η ιδέα φτιάξτε μια ομάδα ανοιχτών συναλλαγών. Σημειώστε τι θέλει και τι μπορεί να προσφέρει ο καθένας και δείτε το αποτέλεσμα...