Διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων...

Πριν από εξήντα ένα χρόνια, σαν σήμερα, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε την Οικουμενική Διακήρυξη για τα δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία αποτελεί προπύργιο κατά της καταπίεσης και των διακρίσεων. Μετά από έναν καταστροφικό πόλεμο που υπήρξε μάρτυρας ορισμένων από τα πιο βάρβαρα εγκλήματα της ανθρώπινης ιστορίας, η Οικουμενική Διακήρυξη διατύπωσε για πρώτη φορά λεπτομερώς τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες. Επίσης, ήταν η πρώτη φορά που αναγνωρίστηκε διεθνώς ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες ισχύουν για όλους τους ανθρώπους, σε όλη τη γη. Η Οικουμενική Διακήρυξη αποτελεί λοιπόν ορόσημο για την παγκόσμια ιστορία. Σήμερα, εξακολουθεί να ασκεί επίδραση στη ζωή των ανθρώπων και αποτελεί πηγή έμπνευσης για τη δράση υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη θέσπιση σχετικής νομοθεσίας σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ωστόσο, τι είναι αυτό που κάνει την Οικουμενική Διακήρυξη τόσο σημαντική; Το 1948, τα τότε 58 κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών εκπροσωπούσαν ένα ευρύ φάσμα ιδεολογιών, πολιτικών συστημάτων, θρησκευτικών και πολιτισμικών παραδόσεων, όπως και διαφορετικά στάδια οικονομικής ανάπτυξης. Οι συντάκτες της Διακήρυξης, προέρχονταν από διάφορα σημεία του πλανήτη, και στόχος τους ήταν το κείμενο να αντικατοπτρίζει αφενός αυτές τις διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις, και αφετέρου να ενσωματώσει τις κοινές αξίες, που είναι σύμφυτες στα κύρια νομικά συστήματα, και τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές παραδόσεις όλου του κόσμου. Και το σημαντικότερο: στόχος της Οικουμενικής Διακήρυξης ήταν να αποτελέσει μια κοινή δήλωση των αμοιβαίων προσδοκιών των ανθρώπων, ένα κοινό όραμα για έναν πιο δίκαιο κόσμο.
Η επιτυχία του εγχειρήματος αποδεικνύεται από την σχεδόν οικουμενική αποδοχή της Διακήρυξης. Σήμερα, η Οικουμενική Διακήρυξη, που έχει μεταφραστεί σε σχεδόν 350 εθνικές και τοπικές γλώσσες, είναι το πιο γνωστό και πιο μνημονευμένο έγγραφο αναφοράς για τα ανθρώπινα δικαιώματα στον κόσμο. Αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι το πρότυπο πάνω στο οποίο βασίζονται πολυάριθμες άλλες συνθήκες και διακηρύξεις και ενσωματώνεται στο σύνταγμα και στο δίκαιο μεγάλου αριθμού χωρών.

Η Σύνταξη της Οικουμενικής Διακήρυξης

Η εργασίες για τη σύνταξη της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου αποτελούν ένα σημαντικό πρώιμο παράδειγμα της ικανότητας του Οργανισμού να επιτυγχάνει τη διεθνή συνεργασία και συναίνεση. Το κείμενο συντάχθηκε μέσα σε δύο χρόνια, από τον Ιανουάριο του 1947, που συνεδρίασε για πρώτη φορά η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με σκοπό να καταρτίσει ένα Διεθνή Χάρτη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μέχρι τον Δεκέμβριο του 1948, που Γενική Συνέλευση ενέκρινε την Οικουμενική Διακήρυξη. Το προκαταρκτικό κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης συντάχθηκε από μια οκταμελή συντακτική επιτροπή. Η επιτροπή, υπό την προεδρία της κας Eleanor Roosevelt, χήρας του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ, συμφώνησε ότι καίρια σημασία είχε η επιβεβαίωση του οικουμενικού σεβασμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, στα οποία ανήκουν, μεταξύ άλλων, η αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων, τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, αλλά και τα κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά δικαιώματα. Το σχέδιο του κειμένου της διακήρυξης αναθεωρήθηκε, πριν κατατεθεί στη Γενική Συνέλευση, από την επιτροπή, υπό το φως των απαντήσεων των Κρατών Μελών.
Η Γενική Συνέλευση στη συνέχεια εξέτασε το κείμενο και τα 58 Κράτη Μέλη συμμετείχαν σε ένα σύνολο 1400 ψηφοφοριών, ψηφίζοντας έτσι στην κυριολεξία για κάθε λέξη και πρόταση του κειμένου. Οι συζητήσεις που έγιναν ήταν πολλές. Ορισμένα ισλαμικά κράτη προέβαλαν ενστάσεις για τα άρθρα περί ίσων δικαιωμάτων στο γάμο και για το δικαίωμα της αλλαγής θρησκευτικής πίστης, ενώ πολλές δυτικές χώρες αντετέθησαν στην συμπερίληψη οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών δικαιωμάτων στη Διακήρυξη. Στις 10 Δεκεμβρίου 1946, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε ομοφώνως την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, με 8 αποχές. Από τότε η 10η Δεκεμβρίου γιορτάζεται κάθε χρόνο σε όλον τον κόσμο ως η Ημέρα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η έγκριση της Διακήρυξης χαιρετίστηκε αμέσως ως θρίαμβος, που κατόρθωσε να ενώσει πολύ διαφορετικά και μάλιστα συγκρουόμενα πολιτικά καθεστώτα, θρησκευτικά συστήματα και πολιτισμικές παραδόσεις. Ο εορτασμός της 60ης επετείου της Οικουμενικής Διακήρυξης θα διαρκέσει ολόκληρο το 2008 και θα πραγματοποιηθεί σε ολόκληρο τον κόσμο.
Για πρώτη φορά στην ιστορία, η διεθνής κοινότητα ασπάστηκε ένα έγγραφο με οικουμενική αξία – ένα «κοινό ιδανικό στο οποίο πρέπει να κατατείνουν όλοι οι λαοί και όλα τα έθνη». Στο Προοίμιο αναγνωρίζεται η σημασία που έχει η ύπαρξη ενός νομικού πλαισίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα για την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, και αναφέρεται ότι η αναγνώριση της σύμφυτης αξιοπρέπειας και των ίσων και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων αποτελεί το θεμέλιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο. Αναπτύσσοντας περαιτέρω τον σκοπό που διακηρύσσει ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών για προώθηση της κοινωνικής προόδου και ευημερίας μέσα σε ένα πλαίσιο ευρύτερης ελευθερίας, η Διακήρυξη προσδίδει τη ίδια σημασία τόσο στα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δικαιώματα, όσο και στα ατομικά δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες, και τους παρέχει τον ίδιο βαθμό προστασίας. Η Διακήρυξη αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία περισσοτέρων από 60 διεθνών οργάνων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία στο σύνολό τους απαρτίζουν ένα ολοκληρωμένο σύστημα νομικά δεσμευτικών συμβάσεων για την προώθηση και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η Οικουμενική Διακήρυξη καλύπτει το φάσμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε 30 σαφή και συνοπτικά άρθρα. Τα δύο πρώτα άρθρα θέτουν τα θεμέλια των ανθρώπινων δικαιωμάτων: οι άνθρωποι είναι ίσοι λόγω της κοινής υπόστασης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι οικουμενικά, όχι επειδή επιβάλλονται από κάποιο κράτος ή οργανισμό, αλλά επειδή ανήκουν στο σύνολο της ανθρωπότητας. Τα δύο πρώτα άρθρα διασφαλίζουν ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν φυσικό δικαίωμα κάθε ανθρώπου, και όχι προνόμιο επιλεγμένων ολίγων, ούτε προνόμιο που να μπορεί να παραχωρηθεί ή να αφαιρεθεί.

Το Άρθρο 1 προκηρύσσει ότι «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης». Το Άρθρο 2 αναγνωρίζει την οικουμενική υπόσταση της αξιοπρέπειας που υπαγορεύει μια ζωή χωρίς καμία απολύτως διάκριση. «Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώματα και όλες τις ελευθερίες που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη, χωρίς καμία απολύτως διάκριση, ειδικότερα ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τις θρησκείες, τις πολιτικές ή οποιεσδήποτε άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσία, τη γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση».

Η πρώτη ομάδα άρθρων από το 3 έως το 21 προκηρύσσει τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα που δικαιούται να επικαλείται ο κάθε άνθρωπος. Το δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική ασφάλεια που θεσπίζεται στο Άρθρο 3 θέτει τη βάση για όλα τα πολιτικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες που ακολουθούν, μεταξύ των οποίων είναι και η ελευθερία από τη δουλεία, τα βασανιστήρια και την αυθαίρετη σύλληψη, το δικαίωμα για δίκαιη εκδίκαση της υπόθεσής του κάθε ανθρώπου, για ελευθερία της έκφρασης, ελευθερία μετακίνησης και για ιδιωτική ζωή.

Η δεύτερη ομάδα άρθρων από το 22 έως το 27 προκηρύσσει τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δικαιώματα που δικαιούνται να επικαλούνται όλοι οι άνθρωποι. Ο ακρογωνιαίος λίθος αυτών των δικαιωμάτων είναι το Άρθρο 22, το οποίο αναγνωρίζει ότι, ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, ο καθένας έχει το δικαίωμα για κοινωνική προστασία και κατά συνέπεια έχει και το δικαίωμα να ασκεί τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δικαιώματά του, που είναι "απαραίτητα" για την αξιοπρέπειά του και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Πέντε από τα άρθρα αναφέρονται εκτενέστερα στα δικαιώματα του ανθρώπου που είναι απαραίτητα για την απόλαυση του θεμελιώδους δικαιώματος για κοινωνική ασφάλιση, όπως στα οικονομικά δικαιώματα που σχετίζονται με την εργασία, τη δίκαιη αμοιβή και την ανάπαυση, στα κοινωνικά δικαιώματα για ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει υγεία, ευημερία και εκπαίδευση και στο δικαίωμα για συμμετοχή στην πνευματική ζωή της κοινότητας.

Η τρίτη και τελευταία ομάδα άρθρων, από το 28 έως το 30, παρέχει ένα ευρύτερο προστατευτικό πλαίσιο που προσδίδει οικουμενική ισχύ σε όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το Άρθρο 28 αναγνωρίζει το δικαίωμα για την ύπαρξη κοινωνικής και διεθνούς τάξης, μέσα στην οποία να μπορούν να πραγματώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες. Το Άρθρο 29 προκηρύσσει ότι οι άνθρωποί δεν έχουν μόνο δικαιώματα, αλλά και καθήκοντα απέναντι στην κοινότητα, μέσα στα πλαίσια της οποίας και μόνο είναι δυνατή η ελεύθερη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Τέλος, το Άρθρο 30, προστατεύει την ερμηνεία των διατάξεων της Διακήρυξης από οποιαδήποτε εξωτερική παρέμβαση, αντίθετη στους στόχους και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών. Διατυπώνει με σαφήνεια ότι κανένα κράτος, ομάδα ή άτομο δεν μπορεί να επικαλεστεί, βάσει της Διακήρυξης, το δικαίωμα να επιδίδεται σε ενέργειες ή να εκτελεί πράξεις που αποβλέπουν στην άρνηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που εξαγγέλλονται σε αυτήν.