Ο εισαγγελέας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης...

Η τήβεννος και η αστυνομική στολή

Του Ν. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ*

Μια νέα παρέμβαση του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, η παραγγελία του για προκαταρτική εξέταση πράξεων περικοπής ηλεκτρικών φορτίων κατά την απεργία των εργαζομένων στη ΔΕΗ, έφερε το εισαγγελικό λειτούργημα στο επίκεντρο του δημόσιου ενδιαφέροντος. Πολλοί χαιρέτισαν ως ευπρόσδεκτη την παρέμβαση, αρκετούς όμως επίσης ξένισαν κάποιες από τις εισαγγελικές διατυπώσεις: εμπίπτει άραγε στην αποστολή του εισαγγελέα να υπενθυμίζει ότι οι απεργοί «δεν θα είναι πλέον ανεύθυνοι για καταβολή αποζημιώσεων στους ζημιωθέντες»; Εχει θέση σε μια ανάλογη παραγγελία ο αφορισμός «...ότι οι ακραίες συμπεριφορές εκδηλώνουν έλλειψη κοινωνικής αλληλεγγύης, η ύπαρξη της οποίας αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την πρόοδο αλλά και την επιβίωση των κοινωνιών»; Με βεβαιότητα αντιτάσσει κανείς εδώ ότι την κοινωνική αλληλεγγύη αποδιαρθρώνουν πρώτες και καθολικά όχι οι «ακραίες συμπεριφορές», αφού απέναντι σε αυτές η κοινότητα συσπειρώνεται, αλλά οι επίσημες πολιτικές συρρίκνωσης του κράτους πρόνοιας.

Ακούστηκε εξάλλου παράδοξο να εκφράζει ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου την άποψη ότι οι ανεξάρτητες Αρχές δεν είναι υπεράνω της Δικαιοσύνης: παράδοξο, επειδή η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων για το ζήτημα με τις κάμερες επαφέθηκε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ενώ η Διοίκηση με τη στήριξη του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου τείνει να προκαταλάβει την κρίση του. Αναφέρομαι στο γεγονός ότι ο τελευταίος με τη σχετική γνωμοδότηση 14/2007 εμφανίστηκε να γνωμοδοτεί για νομικό ζήτημα που εκκρεμεί στο παραπάνω ανώτατο δικαστήριο. Κατά τον νόμο3 όμως και σύμφωνα με την πάγια μέχρι σήμερα (μάλλον μέχρι χθες) θέση της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου4, οι εισαγγελείς γνωμοδοτούν σε νομικά ζητήματα που δεν έχουν εισαχθεί στα δικαστήρια.

Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που έρχεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος η κορυφαία εισαγγελική δραστηριότητα. Το σχετικό ιστορικό αρχείο θα περιλαμβάνει σελίδες λαμπρές, αλλά και άλλες κατάμαυρες. Στις λαμπρές θα διαβάζουμε για τον αείμνηστο Κων. Σταμάτη, εισαγγελέα στη δίκη των πρωταιτίων της δικτατορίας, εξέχοντα καθηγητή και λειτουργό που κόσμησε την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου. Ξεφυλλίζοντας θα θυμόμαστε όμως και τις περιπτώσεις του Κ. Κόλλια, εισαγγελέα-πρωθυπουργού της δικτατορίας των συνταγματαρχών, καθώς και του Π. Θεράπου, του «εισαγγελέα των τανκς» της νύχτας του Πολυτεχνείου.

Κατά το Σύνταγμα, η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια. Οι εισαγγελείς, ακόμη κι αν κατατάσσονται μετά το Σύνταγμα του 1975 στην ευρύτερη κατηγορία των δικαστικών λειτουργών, δεν ασκούν δικαιοδοτικό έργο. Εισφέρουν ωστόσο πολύτιμη συμβολή στην απονομή της ποινικής Δικαιοσύνης. Ασχολούμενοι μάλιστα με το ποινικό δίκαιο διαρκώς, μπορούν να σωρεύουν περισσότερες ειδικές γνώσεις και εμπειρίες από τους δικαστές, που είναι επιφορτισμένοι με καθήκοντα από όλους τους κλάδους του δικαίου. Γι' αυτό καταξιώνεται ο εισαγγελικός ρόλος στη συλλογική συνείδηση ως εγγυητικός της νομιμότητας.

Είναι λοιπόν μεγάλο το δικαιοκρατικό έλλειμμα, όταν αντί για τη νομιμότητα (που επιβάλλει ίση προσοχή στην αντεγκληματική προστασία, αλλά και στις υπερασπιστικές εγγυήσεις) οι εισαγγελείς υπηρετούν άμεσα τις σκοπιμότητες της Διοίκησης. Η τελευταία αυτή λοξοδρόμηση άλλωστε αντιβαίνει στο Σύνταγμα5: απαγορεύεται ρητά η ανάθεση διοικητικών έργων στους δικαστικούς λειτουργούς, στους οποίους ανήκουν και οι εισαγγελείς.

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οι ανατροπές είναι πολλές και ραγδαίες. Οι κυβερνήσεις τις ονομάζουν μεταρρυθμίσεις, πολλοί όμως τις συνειδητοποιούν ως απορρυθμίσεις. Το κράτος-πρόνοιας, για παράδειγμα, και οι κοινωνικές ασφαλίσεις συρρικνώνονται, ενώ αναπτύσσονται το κράτος ασφάλειας και οι ηλεκτρονικές επιτηρήσεις. Ο Ε. Hobsbawm δεν παραλείπει να τονίζει ότι η κυριαρχία της αγοράς και η φιλελεύθερη δημοκρατία συγκροτούν δύο συστήματα όχι συμπληρωματικά αλλά ανταγωνιστικά: αντίθετα π.χ. από τη δημοκρατία, οι επιχειρήσεις ωφελούνται από τους φόβους και τις ανασφάλειες των πολλών, σωρεύοντας χάρη σε αυτές εμπορικά κέρδη. Δεν ενδιαφέρει την αγορά η ποινική Δικαιοσύνη, αλλά η διαχείριση κινδύνων• ο όρος risk management συναντάται πια συχνά στα αγγλοαμερικανικά εγχερίδια ποινικού δικαίου και αντεγκληματικής πολιτικής.

Αυτό που ίσως δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό είναι ότι με τις νέες συνθήκες ο θεσμός της Εισαγγελίας κινδυνεύει να παρασυρθεί σε μια δίνη. Να απομακρυνθεί από την καταξιωμένη μετά το 1975 αποστολή της στήριξης του δικαιοδοτικού έργου και να παλινδρομήσει στη στήριξη της κυβερνητικής πολιτικής και των αστυνομικών έργων.

Το παγκόσμιο ρεύμα που αφορά ειδικότερα την Εισαγγελία είναι ακριβώς η υπερανάπτυξη της εκτελεστικής εξουσίας σε βάρος των άλλων δύο. Φανερές πτυχές, η παραγωγή ουσιαστικού νομοθετικού έργου από γραφειοκρατικές υπηρεσίες των Βρυξελλών και η διεθνής ανάπτυξη αστυνομικών επιχειρήσεων που κατορθώνουν να ξεφεύγουν από τον δικαστικό έλεγχο -ή να τον προκαθορίζουν. Αυτή όμως η υπερανάπτυξη είναι φυσικό να προκαλεί μια εσωτερική τρικυμία στον εισαγγελικό χώρο.

Υποθέτω ότι για τις κυβερνήσεις του παγκοσμιοποιημένου μέλλοντος, που μεθοδεύουν την ώσμωση της εκτελεστικής με τη δικαστική εξουσία, το παράδειγμα του εισαγγελέα Αρείου Πάγου Π. Θεράπου θα προαχθεί σε πρότυπο: κατά τη διάρκεια της θητείας του (1973) είχε χριστεί και υπουργός Δημόσιας Τάξης, διατηρώντας παράλληλα την εισαγγελική του θέση, στην οποία επέστρεψε μόλις παραιτήθηκε από υπουργός.

Από την εισαγγελική έπαλξη πέρασαν και περνούν λαμπροί εισαγγελείς. Το έργο τους καταξιώνεται στο μέτρο που υπηρετεί τη νομιμότητα: όχι μόνο την ασφάλεια, αλλά και την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και ιδίως των μειονεκτικών ομάδων. Αντίθετα, ο εισαγγελέας «μακρά χειρ» της Διοίκησης δεν βοηθά το κράτος δικαίου. Σε βάθος χρόνου η συστράτευσή του με την εκτελεστική εξουσία θα φθείρει τόσο το λειτούργημα όσο και την εικόνα του.

Καμιά υποτίμηση προς τα σημαντικά έργα της Διοίκησης και μάλιστα της Αστυνομίας δεν κρύβουν οι παραπάνω γραμμές. Το πρόβλημα έγκειται στη σύγχυση και στη νόσφιση των συντεταγμένων εξουσιών της μιας λειτουργίας από την άλλη. Ας μην ξεχνάμε ότι η εποχή μας καλλιεργεί τις συγχύσεις. Δεν είναι μόνο ότι τρέπει διαρκώς τα πλημμελήματα σε κακουργήματα: μεθοδεύει καταστροφές του περιβάλλοντος τις οποίες ονομάζει φυσικές, αναφέρεται σε υπόπτους και εννοεί τον καθένα, κηρύσσει τη διαφάνεια και εννοεί την ανάπτυξη μυστικών υπηρεσιών και συστημάτων με κάμερες.

Ο εισαγγελέας προχωρεί στον διάδρομο του μέλλοντος. Στην κρεμάστρα τον περιμένουν μια τήβεννος και μια αστυνομική στολή. Τι θα προτιμήσει; Είναι νομίζω ευνόητο ότι αν προσηλωθεί στην υπηρεσία της απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, τότε ο πολίτης θα ωφεληθεί τα μέγιστα.

*Καθηγητής Νομικής ΑΠΘ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το σημερινό άρθρο έχει δανειστεί πολλά από την εισήγηση με θέμα «Εισαγγελέας και κράτος δικαίου» του Ευτ. Φυτράκη, διδάκτορα Νομικής, σε εκδήλωση του Ομίλου Αριστόβουλος Μάνεσης (Αθήνα 4.12.2007). Τον ευχαριστώ που έθεσε υπόψη μου το κείμενο (πρόκειται να δημοσιευθεί στο περιοδικό «Το Σύνταγμα»). 2. Βλ. «Τα Νέα» 3.12.2007, Εισήγηση του εισαγγελέα Αρείου Πάγου στη Γ.Σ. της Ενωσης Εισαγγελέων Ελλάδος. 3. Αρθρο 25 παρ. 2 του Οργανισμού Δικαστηρίων. 4. Βλ. Π. Κατραλή, Γνωμοδοτήσεις της Εισαγγελίας Α.Π. 1951-1999 (1999), σελ. 8 όπου χαρακτηρισμός της στάσης αυτής ως ενδεικτικής «ιδιαίτερης ευαισθησίας στους κανόνες κατανομής αρμοδιοτήτων ανάμεσα στα διάφορα κρατικά όργανα». 5. Αρθρο 89 παρ. 3 Συντάγματος.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 19/03/2008

Αλήθεια οι εισαγγελείς της περιοχής μας στο δρόμο του μέλλοντος τι θα επιλέξουν;
Χρόνια τώρα επέλεγαν την στολή του αστυνομικού, αλλά επιλεκτικά. Καμιά φορά δεν στράφηκαν ενάντια στην (Δ)ΕΗ Α.Ε για να περιορίσουν το χάλι της περιοχής μας!!! Αντιθέτως πάρα πολλές φορές στράφηκαν ενάντια σε πολιτές - και με χρήση βίας μάλιστα-που δεν έκαναν τιποτέ άλλο παρα να διεκδικούν το αναφέρετο δικαίωμα στην υγεία και στην ποιότητα ζωής. Πρόσφατο είναιτο παράδειγμα των κατοίκων του Αγίου Δημητρίου για τους οποίους έχουν συνταχθεί και δικογραφίες. Άραγε για την (Δ)ΕΗ Α.Ε πόσες δικογραφίες έχουν συντάξει τα τελευταία χρόνια; Μήπως έχουν την ίδια άποψη με τον νομάρχη Κοζάνης κ. Δακή πως με τα πρόστιμα και τις κυρώσεις δεν λύνονται τα προβλήματα;
Μάλλον είναι όλοι τους πολλοί μικροί για να τα βάλουν με τον μεγαλοκαρχαρία και "φεουδάρχη" της περιοχής μας...