Τις κύριες βιομηχανικές μονάδες που ρύπαναν την ατμόσφαιρα κατά τα έτη 2007-2022 αποκαλύπτει έρευνα του ευρωπαϊκού δικτύου δημοσιογραφίας Correctiv.Europe σε συνεργασία με το Solomon.
Το Correctiv.Europe εξασφάλισε και ανέλυσε για πρώτη φορά δεδομένα που υπέβαλαν στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) συνολικά 30.000 βιομηχανικές εγκαταστάσεις και 20.000 μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην ΕΕ, που υποχρεούνται -βάσει υπέρβασης συγκεκριμένων ορίων- να δηλώνουν τις εκπομπές αερίων που προκύπτουν από τη λειτουργία τους, και μοιράστηκε τα ευρήματα με ευρωπαϊκά Μέσα, ανάμεσα στα οποία και το Solomon.
Στην Ελλάδα, 15 από τους 30 κορυφαίους βιομηχανικούς ρυπαντές της ατμόσφαιρας αποτελούν εργοστάσια παραγωγής ενέργειας που ανήκουν στη ΔΕΗ. Στη λίστα συναντάμε επίσης τα διυλιστήρια πετρελαίου των Motor Oil και Ελληνικά Πετρέλαια, τα εργοστάσια των τσιμεντοβιομηχανιών ΤΙΤΑΝ και ΑΓΕΤ/Lafarge, αλλά και εγκαταστάσεις των Elpedison, Protergia, ΛΑΡΚΟ, και ΤΕΡΝΑ.
Η έρευνα υπολογίζει και το ετήσιο συνολικό κόστος επιβάρυνσης των δημοσίων συστημάτων υγείας από τη λειτουργία των βιομηχανικών μονάδων που εξετάζονται. Για το ελληνικό σύστημα υγείας, το συνολικό κόστος αγγίζει τα 5,3 δισ. ευρώ. Το 2021, στην ατμοσφαιρική ρύπανση αποδόθηκαν 10.000 θάνατοι στην Ελλάδα.
Η μεθοδολογία:
Οκτώ ρύποι υπό εξέταση
Ως ατμοσφαιρική ρύπανση λογίζεται η προσθήκη στην ατμόσφαιρα κάθε υλικού που επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των ζωντανών οργανισμών και το οικοσύστημα.
Το σύνολο των δεδομένων που αναλύθηκαν στην παρούσα έρευνα προέρχεται από το Ευρωπαϊκό Μητρώο Εκπομπής και Μεταφοράς Ρύπων (E-PRTR), το οποίο ενημερώνεται ετησίως και περιλαμβάνει 91 βασικούς ρύπους.
Διευκρινίζεται πως το E-PRTR καταγράφει μόνο την ατμοσφαιρική ρύπανση που δημιουργείται από μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις και γεωργικές εκμεταλλεύσεις, οι οποίες, σύμφωνα με τον ΕΟΠ, ευθύνονται για περίπου 20% της συνολικής ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ΕΕ.
Αυτό σημαίνει ότι σημαντικές πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης, όπως η κυκλοφορία (π.χ. μέσα μεταφοράς) ή η οικιακή κατανάλωση ενέργειας (π.χ. θέρμανση), δεν περιλαμβάνονται στο σύνολο δεδομένων. Επομένως, οι επιπτώσεις τους δεν εξετάστηκαν στην παρούσα έρευνα.
Ύστερα από εξέταση της νομοθεσίας της ΕΕ και διαβούλευση με επιστημονικές πηγές, το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον εστιάστηκε σε πέντε κύριους ατμοσφαιρικούς ρύπους (PM10, αμμωνία, οξείδια του αζώτου, οξείδια του θείου, πτητικές οργανικές ενώσεις χωρίς μεθάνιο) και τρια αέρια θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, οξείδιο του αζώτου).
Οι μεν ρύποι μπορούν να προκαλέσουν καρδιαγγειακές παθήσεις, καρκίνο, και αναπνευστικά προβλήματα. Τα δε αέρια σχετίζονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Οι κορυφαίοι βιομηχανικοί ρυπαντές στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, στους 30 κύριους βιομηχανικούς ρυπαντές της ατμόσφαιρας κατά τα έτη 2007-2022 συναντάμε τις κορυφαίες εταιρείες του ενεργειακού τομέα (π.χ. λιγνιτικά εργοστάσια, διυλιστήρια) και της βιομηχανίας ορυκτών προϊόντων.
Συγκεκριμένα, 23 μονάδες προέρχονται από τον ενεργειακό τομέα, πέντε μονάδες από την βιομηχανία ορυκτών προϊόντων, και δύο μονάδες από την παραγωγή και μεταποίηση μετάλλων.
Οι 15 από τις 30 καταγραφές αφορούν μονάδες ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ, υπογραμμίζοντας το πολλαπλάσιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα που είχαν ιδίως οι λιγνιτικές μονάδες: τις πρώτες πέντε θέσεις καταλαμβάνουν ο ατμοηλεκτρικός σταθμός (ΑΗΣ) Αγίου Δημητρίου στην Κοζάνη, καθώς και οι σταθμοί Καρδιάς και Αμύνταιου, δύο σταθμοί της Μεγαλόπολης (III, V) και η μονάδα της Πτολεμαΐδας.
Ακολουθεί το διυλιστήριο της Motor Oil στους Αγίους Θεοδώρους, οι σταθμοί της ΔΕΗ σε Φλώρινα (I) και Κερατέα, το εργοστάσιο της τσιμεντοποιίας ΤΙΤΑΝ στα Δερβενοχώρια, και οι μονάδες της ΑΓΕΤ/LAFARGE σε Αλιβέρι Εύβοιας και Πορταριά Βόλου.
Πέραν των άλλων σταθμών της ΔΕΗ ανά τη χώρα (Λινοπεραμάτων, Αθερινολάκου, Κομοτηνής, Αλιβερίου, Ρόδου, Χανίων και Μεγαλόπολη IV), στη λίστα βρίσκονται τα διυλιστήρια των Ελληνικών Πετρελαίων (σε Ασπρόπυργο και Ελευσίνα), δύο εγκαταστάσεις συμφερόντων του ομίλου ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ (η βιομηχανική μονάδα αλουμινίου «Αλουμίνιον της Ελλάδος» στον Άγιο Νικόλαο Βοιωτίας και η μονάδα παραγωγής ενέργειας της Protergia στο Δίστομο), δύο ακόμη εργοστάσια της ΤΙΤΑΝ (σε Θεσσαλονίκη και Δρέπανο), οι μονάδες της Elpedison σε Θεσσαλονίκη και Θίσβη Βοιωτίας, η ΛΑΡΚΟ και ηλεκτροπαραγωγική μονάδα συμφερόντων της ΤΕΡΝΑ.
Αναλυτικά την σχετική καταγραφή που λαμβάνει υπόψη τους οκτώ ρύπους μπορείτε να βρείτε εδώ.
Επιπτώσεις στην υγεία
Ο παθολόγος και διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Γιώργος Παππάς, είπε στο Solomon πως η ατμοσφαιρική ρύπανση «έχει συσχετιστεί αδιαμφισβήτητα με αυξημένους καρδιαγγειακούς θανάτους: αθηροσκλήρωση, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, καρδιακές αρρυθμίες, και ούτω καθεξής».
Ο κ. Παππάς συμπλήρωσε πως η ατμοσφαιρική ρύπανση «έχει συσχετιστεί, δεύτερον, με αυξημένη πιθανότητα να εμφανιστούν χρόνιες πνευμονοπάθειες. Και τρίτον, έχει συσχετιστεί με την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στον πνεύμονα».
«Από κει και πέρα», είπε ο κ. Παππάς, «υπάρχουν και στοιχεία που λένε ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση του εξωτερικού αέρα μπορεί να σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα για σακχαρώδη διαβήτη, με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης Αλτσχάιμερ, και με αυξημένη πιθανότητα για νευροαναπτυξιακές διαταραχές σε παιδιά».
Το 2023, η μέση συγκέντρωση PM2.5 (επιβλαβλή, λεπτά σωματίδια που φτάνουν ως τους πνεύμονες) στην Ελλάδα ήταν 3,5 φορές η ετήσια κατευθυντήρια τιμή ποιότητας του αέρα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Το 2021, η έκθεση σε συγκεντρώσεις PM2.5 πάνω από το επίπεδο της κατευθυντήριας τιμής του ΠΟΥ, συνδέθηκε με 10.000 αποδιδόμενους θανάτους, 918 χαμένα έτη ζωής ανά 100.000 κατοίκους.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, το 96% του αστικού πληθυσμού της Ευρώπης εκτίθεται σε λεπτά αιωρούμενα σωματίδια πάνω από τις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ενώ η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί πάνω από 360.000 πρόωρους θανάτους ετησίως στην Ευρώπη.
Δελτίο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναγνωρίζει την ατμοσφαιρική ρύπανση ως την «κύρια περιβαλλοντική αιτία πρόωρου θανάτου στην ΕΕ».
5,3 δισ. το κόστος για το δημόσιο σύστημα υγείας
Τα στοιχεία του ΕΟΠ, στα οποία απέκτησε πρόσβαση η δημοσιογραφική έρευνα, αποκαλύπτουν και το οικονομικό τίμημα που προκύπτει από τη βιομηχανική ατμοσφαιρική ρύπανση για την Ευρώπη: συνολικά περισσότερα από 200 δισ. ευρώ μόνο για το 2021.
Για την Ελλάδα, το συνολικό κόστος με το οποίο επιβαρύνουν το ελληνικό δημόσιο σύστημα υγείας οι υπό εξέταση βιομηχανικές μονάδες αγγίζει τα 5,3 δισ. ευρώ. Πώς προκύπτει αυτό το κόστος;
Ο ΕΟΠ πραγματοποιεί μια ανάλυση γνωστή ως Προσέγγιση Διαδρομής Επιπτώσεων (Integrated Pathway Approach – IPA), η οποία αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρύπανση διαδίδεται και επηρεάζει τόσο οικονομικά, όσο και σε επίπεδο δημόσιας υγείας τις κοινότητες.
Η ανάλυση ξεκινάει από την ανίχνευση των εκπομπών ρύπων από διάφορες πηγές, όπως εργοστάσια και μεταφορικά μέσα. Αφού ανιχνευθεί η ρύπανση, ο ΕΟΠ εκτιμά το πόσο επηρεάζονται οι τοπικές κοινωνίες, μέσω μοντέλων που λαμβάνουν υπόψη παράγοντες όπως οι τοπικές υποδομές και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια, προβλέπει τη διάχυση των ρύπων στο περιβάλλον. Με απλά λόγια, η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν έχει σύνορα, ούτε σταματάει σε περιφέρειες και δήμους. Οι ρύποι διασκορπίζονται και ταξιδεύουν μέσα από τον αέρα, ενώ υφίστανται και διάφορες μετατροπές κατά τη διαδρομή τους.
Επομένως, για τους σκοπούς της ανάλυσης, η Ευρώπη διαιρείται σε μικρές περιοχές για την παρακολούθηση της διάχυσης των ρύπων. Τα μοντέλα υπολογίζουν πόση ρύπανση «εισπνέει» κάθε περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως η πυκνότητα του πληθυσμού.
Ο ΕΟΠ εκτιμά τις υγειονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες της ρύπανσης: υπολογίζει τις επιπτώσεις στην υγεία (π.χ. νοσήματα του αναπνευστικού) και αξιολογεί τη ζημία σε φυτά και φυσικά οικοσυστήματα. Και τότε, υπολογίζεται εντέλει το οικονομικό κόστος των επιπτώσεων, εστιάζοντας σε πτυχές όπως η απώλεια παραγωγικότητας και οι ιατρικές δαπάνες.
Η απάντηση του ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ
Πριν τη δημοσίευση, το Solomon επικοινώνησε με όλους τους επιχειρηματικούς ομίλους στους οποίους ανήκουν οι βιομηχανικές μονάδες που καταγράφονται μεταξύ των κύριων ρυπαντών της ατμόσφαιρας στην Ελλάδα. Στα ερωτήματά μας αποκρίθηκαν ο ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ και η ΤΕΡΝΑ.
Από τον όμιλο ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ (του ανήκουν «Αλουμίνιον της Ελλάδος» και Protergia) λάβαμε την απάντηση πως ο όμιλος «ως υπεύθυνη βιομηχανική εταιρία επιδιώκει την αέναη εφαρμογή της επιχειρηματικής αριστείας εξισορροπώντας την οικονομική με τη βιώσιμη ανάπτυξη & στοχεύει στη δημιουργία μακροπρόθεσμης και βιώσιμης αξίας, για τους μετόχους και τις υπόλοιπες ομάδες των Κοινωνικών της Εταίρων της Εταιρείας, μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης που συνδυάζει την οικονομική σταθερότητα με την κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα».
«Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί βασικό πυλώνα της στρατηγικής Βιώσιμης Ανάπτυξης της MYTILINEOS, σε συνδυασμό με την ευθυγράμμιση με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (7: Καθαρή και προσιτή ενέργεια & 13: Δράση για το Κλίμα) και τις αντίστοιχες εθνικές προτεραιότητες», αναφέρει επίσης η απάντηση.
«Στην κατεύθυνση αυτή, η εταιρεία δεσμεύτηκε στην επίτευξη φιλόδοξων στόχων μείωσης του ανθρακικού της αποτυπώματος μέχρι το 2030 και σε Net-Zero εκπομπές για το 2050». Το πλήρες κείμενο της απάντησης του ομίλου ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ είναι διαθέσιμο εδώ.
Η απάντηση της ΤΕΡΝΑ
Η εταιρεία ΗΡΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ, στην οποία ανήκει η ηλεκτροπαραγωγική μονάδα με καύσιμο το φυσικό αέριο στη Βοιωτία ΗΡΩΝ ΙΙ (πλέον ονομάζεται Αεριοστροβιλικός Σταθμός Συνδυασμένου Κύκλου, ήτοι ΑΣΣΚ), αποτελεί θυγατρική του ομίλου της ΤΕΡΝΑ.
Η ΤΕΡΝΑ απάντησε στο Solomon πως τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση των δεδομένων του ΕΟΠ αφήνουν τους ανθρώπους του ομίλου «έκπληκτους καθώς συγκρινόμενη η εγκατάστασή μας με ομοειδείς εγκαταστάσεις της χώρας εμφανίζει πολύ μειωμένες εκπομπές και ως απόλυτο νούμερο και ως μοναδιαίο βάση της εγκατεστημένης ισχύος της αλλά και βάση της κατανάλωσης του καυσίμου της».
Η ΤΕΡΝΑ είπε επίσης ότι «όποια σύγκριση είναι ατυχής αν δεν αναφέρεται στον ίδιο τομέα (ο τομέας της ηλεκτροπαραγωγής είναι από τους πιο ρυπογόνους), αν δεν αφορά το ίδιο μέγεθος εγκατάστασης (εγκατεστημένη ισχύς) και αν δεν αφορά στην κατανάλωση του ίδιου καυσίμου (λιγνίτης, φυσικό αέριο)».
Η ΤΕΡΝΑ στάθηκε επίσης στην σημασία της συγκεκριμένης μονάδας στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, η οποία «έχει αποδειχθεί πολλαπλά σε περιόδους κρίσεων». Και συμπλήρωσε πως η μονάδα «έχει συμβάλει δραστικά στην μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην χώρα μας στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, καθώς όλα αυτά τα έτη έχει υποκαταστήσει παραγωγή που διαφορετικά θα βασιζόταν σε καύση λιγνίτη, διαδικασία εξόχως πιο επιβαρυντική για το περιβάλλον».
Το πλήρες κείμενο της απάντησης της ΤΕΡΝΑ μπορεί να βρεθεί εδώ.
Ανάγκη για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό
Η Ελλάδα οδεύει, σύμφωνα με τις κυβερνητικές εξαγγελίες, προς την απολιγνιτοποίησή της.
Μόλις προχθές, έχοντας επιστρέψει από τη Δυτική Μακεδονία, όπου παραδοσιακά σημειωνόταν το μεγαλύτερο μέρος της εξόρυξης λιγνίτη, ο πρωθυπουργός είπε μιλώντας στο Power Summit 2024 πως το 2023 η παραγωγή λιγνίτη βρέθηκε «στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 50 ετών», μειωμένη «κατά 87% σε σύγκριση με το υψηλό της».
Στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας, η Ευρώπη -η ταχύτερα θερμαινόμενη ήπειρος σήμερα- φιλοδοξεί να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050.
Ωστόσο, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος υπογραμμίζει πως αν και τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν τα τελευταία χρόνια σταδιακά μειώσει τις εκπομπές ρύπων, οι συνολικές εκπομπές εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλές και «η ποιότητα του αέρα παραμένει κακή σε πολλές περιοχές».
Ο παθολόγος και διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Γιώργος Παππάς, εξηγεί στο Solomon πως εφόσον οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αφορούν νοσήματα που εμφανίζονται μετά από χρόνια, «οποιαδήποτε παρέμβαση πραγματοποιηθεί, θα αναμένεται να έχει κάποια ανταπόκριση σε βάθος δεκαετιών, δηλαδή μακροπρόθεσμα όσον αφορά το σύστημα υγείας και την ελάττωση της επιβάρυνσης».
«Γι’ αυτό και κανένας δεν το σχεδιάζει», συμπλήρωσε ο κ. Παππάς. «Γιατί δεν είναι εύκολο να το “πουλήσει” ως πολιτική».
Η έρευνα αυτή αποτελεί μέρος της συνεργασίας του Solomon με το CORRECTIV.Europe, ένα δίκτυο που παράγει δημοσιογραφία δεδομένων και ερευνητική δημοσιογραφία μαζί με τοπικά Μέσα σε όλη την Ευρώπη. Το CORRECTIV.Europe αποτελεί μέρος του μη κερδοσκοπικού ερευνητικού ειδησεογραφικού δικτύου CORRECTIV, το οποίο χρηματοδοτείται από δωρεές.
Περισσότερα στο correctiv.org/en/europe/.
Διαβάστε περισσότερα...
.gif)
